علاوه بر ضريب جيني، استفاده از نسبت‌هاي درآمد (مخارج كل) دهك‌هاي بالايي به دهك مياني يا به دهك اول نيز بيانگر نحوه توزيع متغير درآمد در بين گروه‌ها يا دهك‌هاست. كاهش اين نسبت‌ها (دهك‌هاي بالايي توزيع به دهك‌هاي پايين توزيع) به معني بهبود توزيع براي متغير مورد نظر (مثلاً درآمد) است. طبق آمار نسبت مخارج كل دهك نهم به مخارج كل دهك اول، برابر ۲/ ۵ است؛ يعني مخارج سالانه دهك نهم كمي بيش از ۵ برابر مخارج دهك اول است.

به طور قطع اگر سياست‌هاي پولي و كنترل تورم در مسير درستي باشد پرداخت يارانه اثر مثبت خود بر بازتوزيع عادلانه ثروت در جامعه را حفظ خواهد كرد.

از همين رو مدتي است مسئولين دولت سيزدهم افزايش يارانه‌هاي نقدي را در برنامه دارند. اوايل سال جاري، حجت الله عبدالملكي، وزير كار، تعاون و رفاه اجتماعي از افزايش سه برابري يارانه‌هاي نقدي در سال ۱۴۰۱ خبر داده بود. دولت هم در لايحه بودجه سال آينده بودجه يارانه‌هاي نقدي و معيشتي به صورت تفكيك شده نياورده و در مجموع ۷۳ هزار ميليارد تومان منابع براي پرداخت يارانه‌هاي نقدي در نظر گرفته است.

در اين شرايط، اين سوال به وجود ميايد كه حد بهينه يارانه‌هاي نقدي، به گونه‌اي كه رفاه حداقلي جامعه حداكثر شود و موجب كاهش اختلاف طبقاتي شود، چقدر است؟

در اين راستا، مركز پژوهش‌هاي توسعه و آينده‌نگري يا همان بازوي پژوهشي سازمان برنامه و بودجه، در روزهاي گذشته پژوهشي را انجام داد.

براي ارزيابي اثرات اجراي پرداخت يارانه نقدي جديد بر شاخص‌هاي توزيع درآمد، چهار گزينه سياستي در نظر گرفته شده است. اين چهار گزينه عبارتند از:

۱) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۷۰ هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري: در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌هاي اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه ميانگين مخارج كل خانوارهاي شهري پس از اعطاي يارانه نقدي جديد افزايش خواهد يافت. تحت اين سناريو نسبت مخارج دهك نهم به دهك اول كاهش مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد. به‌طوري كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۸/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست، نابرابري كاهش مي‌يابد.

۲) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۷۰ هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك هفتم شهري: اين سناريو از نظر مبلغ پرداختي مانند سناريوي اول بوده اما از نظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهك اول به هفت دهك افزايش يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌هاي اول تا هفتم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بر اساس برآوردهاي اين مقاله، ميانگين مخارج كل خانوارهاي شهري پس از اعطاي يارانه نقدي جديد افزايش خواهد يافت. تحت اين سناريو نسبت مخارج دهك نهم به دهك اول كاهش مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد، به‌طوري كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۷/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست، نابرابري كاهش مي‌يابد.

(۳) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۹۰ هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري: اين سناريو از نظر سطح پوشش يا خانوارهاي مشمول دريافت يارانه مانند سناريوي اول بوده ولي ميزان يارانه پرداختي به ۹۰ هزار تومان افزايش يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌هاي اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۹۰ هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات اين مطالعه، پس از اعمال اين سناريو، ميانگين مخارج كل افزايش مي‌يابد. با اجراي اين گزينه سياستي، نسبت مخارج دهك نهم به دهك اول كاهش مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد، به‌طوري كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۴/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست نابرابري كاهش مي‌يابد.

(۴) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۱۱۰ هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري: اين سناريو از نظر سطح پوشش يا خانوارهاي مشمول دريافت يارانه مانند سناريوي اول بوده اما ميزان يارانه پرداختي به ۱۱۰ هزار تومان افزايش يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌هاي اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۱۱۰ هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. پس از اعمال اين سناريو، ميانگين مخارج كل افزايش مي‌يابد. با اجراي اين گزينه سياستي نسبت مخارج دهك نهم به دهك اول كاهش مي‌يابد. تغيير كاهشي در نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم به ميزان كمتري خواهد بود. ضريب جيني نيز از ۳۶۵/ ۰ به ۳۳۹/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست نابرابري كاهش مي‌يابد.

در پايان اين پژوهش نتيجه گرفته مي‌شود نتايج حاصل از اعمال تمامي چهار سناريو حاكي از آن است كه نسبت‌هاي مخارج دهك‌ها و ضريب جيني همگي كاهش خواهند داشت، اما ميزان كاهش برحسب سناريوهاي مختلف، متفاوت است. بررسي نتايج نشان مي‌دهد كه به غير از نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم، بيشترين تغييرات كاهشي مربوط به سناريوي چهارم است. از سوي ديگر، در اين سناريو بيشترين ميزان سرانه يارانه جديد يعني ۱۱۰ هزار تومان براي دهك‌هاي اول تا پنجم در نظر گرفته شده است. بنابراين چنانچه بودجه كافي براي كل پرداخت اين سناريو در دسترس باشد، اين سناريو در اولويت اول قرار خواهد گرفت.

دريافت لينك