مقدمه

        مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به منظور پاسخگویی هدفمند و متمرکز به نیازهای پژوهشی نظام حکمرانی کشور در زمینه توسعه و پیشرفت مبتنی بر آینده‌نگری و جهت‌دهی و استفاده از ظرفیت‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز علمی در راستای تحقق اهداف ذیل و همچنین تحقق اهداف علمی و پژوهشی کشور به‌ویژه در عرصه آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی، اداره می‏شود.

• پشتیبانی اندیشه­ای از نظام تصمیم‌گیری کشور، در حوزه‌های تخصصی مرتبط، با ابتناء مستمر بر دانش، پژوهش و رویکردهای علمی
• بسترسازی پژوهشی برای تعیین سیاست‌ها و راهبردهای کلان توسعه و پیشرفت کشور
• بسترسازی جهت توسعه‌ی فعالیت‌های علمی و پژوهشی در راستای ارتقای مستمر نظام حکمرانی کشور منطبق با اسناد بالادستی
• تأمین نیازهای مطالعاتی و تحقیقاتی و توسعه و تعمیق پژوهش در نظام حکمرانی کشور به‌ویژه برای موارد مرتبط با نهاد ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مراکز، واحدها، معاونت‌ها و سازمان‌های تابعه آنها در سطح ملی و محلی
• کمک و تسهیل‌گری برای ساماندهی و نظام‌مندسازی فعالیت‌های متنوع پژوهشی در واحدهای ذیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به منظور حل مسائل نظام حکمرانی کشور
• بسترسازی مناسب برای توسعه، ترویج و کاربست یافته­های پژوهشی در حوزه‌های مرتبط با آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور
• بازخوانی، تحقیق و معرفی ظرفیت‌های تاریخی و بومی کشور در زمینه توسعه و پیشرفت
• بسترسازی برای نظریه‌پردازی و ایده‌پروری در زمینه‌های مرتبط با حوزه‌های تخصصی و فعالیت‌های مرکز مبتنی بر رویکردهای بومی ایرانی و اسلامی
• آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص برای انجام پژوهش‌های مرتبط با فعالیت مرکز از طریق برگزاری دوره­های کوتاه‌مدت تخصصی با مشارکت موسسات آموزش‌عالی

بی‌شک تحقق این اهداف نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن، مسیر و چگونگی پیمودن آن، به‌طور شفاف و دقیق مشخص شده باشد.

ویرایش دوم و بازنگری شده سند راهبردی[1] مرکز پژوهش­های توسعه و آینده نگری، مبتنی بر عملکرد و تجربه دو ساله و شرایط جدید، یک افقِ ده ساله (1412 - 1402) دارد و در برگیرندۀ؛ چشم­انداز، ماموریت، اهداف کیفی و کمی، راهبردها، اقدامات و معیار ارزیابی عملکرد است (در این سند منظور از ذینفعان اصلی، نهادهای حاکمیتی از جمله نهاد ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان برنامه­وبودجه کشور که در موارد مرتبط، شامل سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی استان نیز هست و منظور از مرکز، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری است).

1- چشم‌انداز [2]

مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری در افق چشم انداز (۱۴۱۰)  به مرکزی ملی  برای مطالعات و پژوهش در آینده نگری، برنامه ریزی توسعه و بودجه ریزی بدل شده  و محور نوآوری و تکامل نظام تدبیر و اندیشه در کشور است.

2- مأموریت [3]

برای دستیابی به چشم‌انداز ارائه شده، مرکز به‌عنوان بازوی پژوهشی ذینفعان اصلی خود، به دنبال پشتیبانی اندیشه‌ای از نظام تدبیر، حکمرانی کشور، ارائه رویکردهای علمی در مسیر پیشرفت، توسعه، بهبود و همچنین توانمندسازی و ارتقاء نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی جمهوری اسلامی ایران است. همچنین مرکز به دنبال آن است که با رویکردی آینده‌نگرانه، نیازهای پژوهشی، فناوری و آموزشی دینفعان اصلی در زمینه بودجه­ریزی، برنامه­ریزی، آمایش سرزمین، توسعه و آینده­نگری را پاسخ‌گو باشد. در این راستا ماموریت‌های مرکز به شرح زیر هستند:

1. تبیین، انتقال و حمایت از کاربست آخرین دستاوردهای مطالعاتی و پژوهشی در زمینه­های آینده­نگری، برنامه­ریزی توسعه (شامل برنامه‌ریزی توسعه در بخش علم، پژوهش و فناوری)، آمایش سرزمین و بودجه­ریزی؛
2. پاسخ­گویی به نیازهای مطالعاتی و پژوهشی ذینفعان اصلی؛
3. آینده‌نگری پیرامون جریان‌های برنامه‌ریزی و توسعه؛
4. تقویت تعامل با موسسات آموزش عالی و پژوهشی و فناوری و اندیشگاهی و ایفای نقش واسط مرکز بین ذینفعان اصلی با موسسات مذکور؛
5. بهبود، توانمندسازی و ارتقای نظام برنامه‌ریزی توسعه و بودجه­ریزی.

3- اهداف کیفی

در راستای تحقق ماموریت­های مرکز پژوهش­های توسعه و آینده­نگری، اهداف کیفی به قرار زیر است:

1. کیفیت­بخشی به مطالعات و پژوهش‌های مرکز در راستای نیاز کشور و وظایف ذینفعان اصلی؛
2. نهادینه کردن و ارتقاء تعامل با ذینفعان اصلی در سطوح ملی و استانی؛
3. تقویت و ارتقاء پژوهش­های توسعه و آینده‌نگری؛
4. گسترش ارتباطات و همکاری‌ها با دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشیِ و جامعه اندیشگاهی مرتبط؛
5. توانمندسازی نیروی انسانی ذینفعان اصلی و مرکز؛
6. تمهید همه­جانبه برای حرکت و استقرار مرکز به عنوان یک نهاد پژوهشی دانش‌پایه، مساله محور، چابک و نوآور.

4- راهبردها  و اقدامات

براساس اهداف تعریف شده، برای نیل به چشم انداز 1412، راهبردها و در پی آن اقدامات به شرح زیر تعریف شده‌اند:

الف - راهبردها  و اقدامات هدف 1

• گسترش سه جانبه­گرایی (ذینفعان اصلی - مرکز - دستگاه اجرایی (موسسه پژوهشی وابسته)) و تقویت جایگاه مرکز در شبکه تصمیم‌گیران، سیاست‌گذاران و مجریان توسعه کشور؛
• عضویت موثر در شورای پژوهشی (یا عناوین نظیر در ساختار رسمی یا غیررسمی موجود) ذینفعان اصلی؛
• نیازسنجی و اولویت‌بندی میان­مدت و سالیانه از نیازهای مطالعاتی و پژوهشی ذینفعان اصلی؛
• مشارکت دادن نمایندگان حوزه‌های مسئول و مرتبط ذینفعان اصلی در کلیه مراحل نیازسنجی، تعریف و اجرای طرح‌های پژوهشی؛
• کاربرد اعتبارات مشترک برای تعریف پروژه (مشارکت در تامین مالی)؛
• فراهم ساختن بستر همکاری با دستگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و ذینفعان اصلی‌‌؛
• ایجاد اعتماد متقابل بین کارکنان مرکز و ذینفعان اصلی‌؛
• توسعه پلتفورم‌های هم‌اندیشی و احصاء نظرات خبرگان؛
• ارائه و ترویج مهم‌ترین نتایج و خروجی‌های مطالعات مرکز در میان تصمیم‌گیران.
• بهینه‌سازی فرایندهای پژوهشی، از تعریف پروژه تا کاربست محصول و زمینه­­سازی برای رشد و بالندگی پژوهشگران
• تدوین، تکمیل و پای­بندی به دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌ فرایندهای مرتبط با انجام پژوهش؛
• رصد و پایش پژوهش‌ها در حین اجرا و پس از انتشار؛
• طراحی و تدوین سامانه رصد پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری؛
• رصد سیگنال‌های ضعیف ولی تاثیرگذار بر وضعیت کشور بویژه برنامه­ریزی و بودجه­ریزی در کشور؛
• استفاده از سامانه‌های علم‌سنجی دنیا.
• برگزاری نشست‌های تخصصی داخلی (در گروه پژوهشی و بین­گروهی)؛
• استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی موجود (سمات، ایرانداک و...) برای احتراز از تکرار پروژه­های مشابه و در دست اقدام؛
• دریافت و کاربست ایده‌ها، نظرات و پیشنهادها به ‌منظور بهبود کارایی مرکز؛
• تدوین سازوکار و معیارهای تصمیم‌گیری برای اولویت‌بندی و تعریف طرح‌های پژوهشی؛
• اطلاع‌رسانی شفاف و فراگیر اولویت‌های پژوهشی و طرح‌های پژوهشی در دست انجام؛
• دعوت از پژوهشگران نخبه و باتجربه جهت مدیریت طرح‌های پژوهشی؛
• ارتقاء علمی و مساله محور نمودن فصلنامه مرکز؛
• تدوین سازوکار تشویق و تنبیه مبتنی بر ارزیابی از اجرای پژوهش؛
• حمایت از پایان­نامه­های کارشناسی ارشد و رساله­های دکترا؛
• متناسب‌سازی ترکیب هیئت‌‌علمی و پژوهشگران متناسب با ساختار پژوهش‌ها؛
• ایجاد فضای همکاری و پژوهش جمعی؛
• طراحی سازوکار تشویقی مبتنی بر اثربخشی پژوهش؛
• بکارگیری نیروهای امریه به عنوان دستیار پژوهشی؛
• استفاده از فراخوان عمومی و انتخاب از بین افراد بر اساس شایستگی‌ها؛
• زمینه­سازی برای ایجاد کرسی نظریه‌پردازی و میزهای تخصصی؛
• اعزام همکاران پژوهشی به فرصت‌های مطالعاتی در نهادهای علمی(داخلی و خارجی) و اجرایی.

ب - راهبردها  و اقدامات هدف 2

• مشارکت همه جانبه با ذینفعان اصلی در مراحل مختلف مطالعه و پژوهش‌
• تدوین شیوه‌نامه کاربرد ظرفیت دانشی و تجربی کارشناسان ذینفعان اصلی در ایفای وظایف مرکز؛
• تنظیم جلسات نقد و پاسخگویی در موضوعات بخشی و فرابخشی؛
• استفاده از ظرفیت مامور شدن کارشناسان خبره به مرکز؛
• توسعه پلتفورم­های هم­اندیشی و احصاء نظرات خبرگان؛
• افزایش حضور نهادینه، تخصصی و موثر مرکز در تصمیم­سازی و تصمیم‌گیری ؛
• عضویت و حضور نمایندگان مرکز در ستادها، کارگروه‌ها و جلسات مهم تصمیم‌گیری ذینفعان اصلی؛
• ارائه و ترویج مهم‌ترین نتایج و خروجی‌های مطالعات مرکز در میان تصمیم­گیران؛
• معرفی دستاوردها و فعالیت‌های مرکز به مدیران و کارکنان ذینفعان اصلی؛
• عضویت مدیران و کارشناسان ذینفعان اصلی در کارگروه‌ها و کمیته‌های مرتبط مرکز؛
• همکاری با بدنه کارشناسی ذینفعان اصلی برای ارائه نظرات کارشناسی و ارائه مشاوره‌های علمی و تخصصی در خصوص فعالیت‌های آن‌ها.
• تهیه گزارش‌های موردی در رصد و نقد فعالیت‌ها و اقدامات ذینفعان اصلی در محورهای حکمرانی، برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و نظارت؛
• کاربرد نشست‌ها و مباحثات و تعاملات رودرو با مدیران و کارشناسان بخشی و فرابخشی و استانی.

ج - راهبردها و  اقدامات هدف 3

• ارتقاء امکانات و فعالیت‌های پژوهشی آینده‌نگری و توسعه؛
• شناسایی و همکاری با مراکز و گروه‌های پژوهشی متناظر؛
• همکاری با قطب‌های متناظر در دانشگاه‌ها؛
• توجه به موضوع آینده‌نگری در تمام گروه‌های پژوهشی مرکز؛
• توسعه ارتباط با موسسات بین‌المللی در زمینه آینده‌نگری؛
• تعریف و توسعه انتشارات ملی سالانه یا دو سالانه در زمینه‌های مرتبط؛
• اولویت‌دهی به جذب نیروهای متخصص در گروه‌ها؛
• برگزاری نشست‌های تخصصی در مورد نظریه‌های توسعه؛
• برگزاری نشست‌های تخصصی در زمینه آینده‌نگری؛
• انتشار سری زمانی آمارهای مالی دولت؛
• انتشار شاخص‌های اجتماعی کشور؛
• انتشار ویژه‌نامه در موضوعات تخصصی؛
• انتشار ویژه‌نامه در موضوع بخشی یا فرابخشی.

د - راهبردها و  اقدامات  هدف 4

• گسترش همکاری با جامعه اندیشگاهی، موسسه­های پژوهشی و دانشگاه‌های کشور در زمینه‌های تخصصی مرتبط با مرکز
• برون سپاری مطالعات مبتنی بر شناسایی و ظرفیت سنجی؛
• عقد تفاهم نامه برای استفاده از فرصت مطالعاتی داخلی؛
• تعریف دوره­های مشترک کوتاه مدت؛
• استفاده از کارگروه‌های تخصصی بین‌رشتهیایا‌ای در موضوعات تخصصی مورد تقاضا
• استفاده از ظرفیت جامعه اندیشگاهی، موسسات پژوهشی وابسته به دستگاه­ها و دانشگاه‌ها به عنوان محور همکار در موضوعات معین.
• برقراری ارتباطات بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های اندیشه‌ای موسسات بین‌المللی در زمینه برنامه‌ریزی توسعه، آمایش سرزمین و بودجه‌ریزی و آینده‌نگری ؛
• انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری و مبادله نظرات و تجارب با نهادها و مؤسسات بین‌المللی مرتبط
• برگزاری کارگاه مشترک با مراکز پژوهشی بین‌المللی؛
• شرکت در همایش‌های بین‌المللی حسب موضوع؛
• اعزام همکاران پژوهشی به فرصت‌های مطالعاتی؛
• تشکیل کنسرسیوم تحقیقاتی با مراکز پژوهشی خارجی و اخذ گرنت‌ها و پروژه‌های مشترک؛
• تشکیل کنسرسیوم‌های تحقیقاتی داخلی با مرکز؛
• استفاده ار نتایج مطالعات موسسات بین‌المللی در زمینه برنامه‌ریزی توسعه، آمایش سرزمین، بودجه‌ریزی و آینده‌نگری.

هـ - راهبردها و  اقدامات هدف 5

• گسترش آموزش‌های تخصصی و مهارتی کوتاه‌مدت برای کارشناسان ذینفعان اصلی و پژوهش‌گران و کارشناسان مرکز
• اجرای آموزش‌های مهارتی و تخصصی کوتاه مدت مورد نیاز ذینفعان اصلی و پژوهشگران و کارکنان مرکز با استفاده از نیروهای متخصص و مجرب دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی برای آموزش در زمینه‌های مرتبط.
• استفاده از شیوه‌های متنوع آموزش‌های کوتاه مدت (حضوری و غیرحضوری و...)؛
• کاربرد انواع شیوه‌های ترویجی و آموزشی (پودمانی، کارگاهی، سخنرانی، نشر، نشست تخصصی و......)؛
• همکاری در تعریف و اجرای دوره‌های کوتاه‌مدت و تخصصی مشترک با محوریت دانشگاه‌های معتبر و دارای اشتهار علمی در رشته‌های مورد نیاز؛
• ارتقاء کیفی پژوهشگرانِ غیر هیئت‌علمی.

و - راهبردها و اقدامات هدف 6

• ارتقای سازمانی و افزایش اثربخشی نظام اداری و اجرایی مرکز مبتنی بر دانش و پایداری منابع؛
• دانش محوری در جذب، بکارگیری و ارتقای نیروی انسانی؛
• تدوین ضوابط اختصاصی جذب در مشاغل مرتبط مرکز؛
• تدوین نظام‌ها و سازو کارهای تشویق همکاران مرکز مبتنی بر دانش محوری و کارایی؛
• توجه به میزان اثرگذاری دانشی و تصمیم‌سازی همکاران، در محتوای آیین­نامه‌ها و ضوابط ارتقای کارشناسان پژوهشی و اداری؛
• تدوین برنامه آموزشی برای کارکنان مرکز؛
• ایجاد نظام تصمیم‌گیری چابک و متقن؛
• روان‌سازی و شفاف‌سازی فرایندهای اداری؛
• شایسته‌سالاری در انتخاب مدیران؛
• استقرار نظام‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت‌های مرکز
• ایجاد امکان دسترسی به سامانه‌های مستقر در ذینفعان اصلی با تعریف مناسب حدود دسترسی؛
• بهسازی مستمر و نگهداری به‌روز درگاه اینترنتی مرکز؛
• اطلاع‌رسانی موثر از طریق درگاه اینترنتی مرکز.
• بکارگیری نیروی شایسته (امریه، مامور، فرصت مطالعات داخلی، قرارداد مشخص).
• جذب منابع یک درصد پژوهشی ذینفعان اصلی؛
• جذب منابع مشارکتی در اجرای پژوهش توسط مرکز؛
• نظارت بر اجرای برنامه راهبردی و تهیه و ارزیابی گزارش سالیانه؛
• تعیین معیارهای ارزیابی گروه‌های پژوهشی و مدیریت‌های ستادی؛
• ارزیابی سالیانه از عملکرد بر اساس عناوین مندرج در نمودار تشکیلاتی.

5- اهداف کمی (معیارها)

در تناظر با اهداف کیفی مطرح شده، اهداف کمی (معیارهایی) به منظور سنجش و ارزیابی عملکرد مرکز پژوهش­های توسعه و آینده­نگری در سند حاضر مد نظر است که در پیوست گزارش ارائه شد.

[1] - در تدوین این سند، الگوی پیشنهادیِ دستورالعمل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که طی نامه­ایی به شماره 103660/63/6 مورخ 17/06/1393 به تمامی دانشگاه­ها، مراکز آموزشی و پژوهشی و پارک­های علمی و فناوری ابلاغ شد؛ مد نظر قرار گرفت.

[2] - این بخش نشان‌دهنده آن چیزی است که مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری می­خواهد به آن دست پیدا کند.

[3] - مأموریت عبارت است از رسالت، فلسفه وجودی، اهدافِ بنیادین یا به عبارتی مقصود اصلی­ای که مرکز در جامعه به عهده خود گرفته است تا بتواند با خدماتی که می‌رساند آن را محقق کند؛ به بیانی دیگر مأموریت، نیت اصلی مرکز است که آن را متمایز از سایر مؤسسات می‌کند.