به گزارش ایسنا، نشست تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری با عنوان «پژوهش، توسعه و آینده ایران» با حضور محمد مهدی زاهدی، وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری و عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و مقصود فراستخواه؛صاحب‌نظر توسعه و استاد مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی برگزار شد.

مقصود فراستخواه؛ صاحب‌نظر توسعه و استاد مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با اشاره به نقش علم در کاهش رنج‌های زندگی گفت: باید چراغ علم را روشن نگه‌داریم تا بتوانیم از رنج‌های زندگی بکاهیم و علم‌ورزی کمک می‌کند تا از بار رنج‌های نالازمی که می‌کشیم کاسته شود. علم‌ورزی کشف حیطه امکان‌هاست و ما با علم‌ورزی در این مرکز داریم امکان توسعه در ایران را کشف می‌کنیم و وقتی از علم‌ورزی صحبت می‌کنیم یعنی بخشی از کلان سرمشق امکان در فکر توسعه ایران را بیان می‌کنیم.

وی با اشاره به کتاب سه جلدی تاسیسات جدید تمدنی در ایران اثر مرحوم دکتر حسین محمودی اردکانی گفت: در این کتاب به تاسیسات تمدنی ایران معاصر اشاره شده است. بخش اعظمی از تاسیسات جدید تمدنی، تاسیسات علمی هستند که نمونه‌هایی همچون نخستین ماشین چاپی زین‌العابدین تبریزی، اولین کتاب هایی که ترجمه شد مثل سقوط و نزول امپراتوری روم، محتویات نخستین سفرهایی که ایرانیان به اروپا کردند و...، از جمله همین تاسیسات جدید تمدنی در ایران است؛ بنابراین تا به امروز نهاد علم از جمله مهم‌ترین اجزای ماتریس نهادی توسعه در ایران بوده است.  

فراستخواه ادامه داد: نهاد علم یکی از مهم‌ترین اجزای ماتریس نهادی توسعه است و تا ماتریس نهادی اتفاق نیفتد توسعه صورت نخواهد گرفت. فکر توسعه یک فکر درازمدت است و ماتریس نهادی این فکر توسعه را نشان می‌دهد و همچنین فکر توسعه به ساخته‌شدن ایران به‌مثابه یک طرح درازمدت نگاه می‌کند. در یک جمله، توسعه به‌مثابه تجمیع و ارتقای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های انسانی و نهادی است و اگر ما بتوانیم ظرفیت‌ها و قابلیت‌های انسانی و نهادی خود را مدام ارتقا دهیم و این ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها را تجمیع کنیم در نتیجه توسعه به درجه بلوغ خواهد رسید. 

وی در ادامه افزود: ماتریس نهادی توسعه، صورت‌بندی نهادی و غیرنهادی توسعه را نشان می‌دهد که محیط شناختی، هنجاری، ارزشی، عینی، فنی و مادی برای توسعه است و نهادهایی چون نهاد اقتصادی (مثل شراکت و مالکیت و...)، نهاد سیاسی (مثل قانون، حکمرانی حزبی، نهادهای مدنی، تفکیک قوا و...)، نهاد اجتماعی و فرهنگی (مثل افکار عمومی، عرف، هنجارها و...)، نهاد علمی و فناوری (مثل دانش مشروع، چاپ، اینترنت آزاد و...) و نهاد ذهنی (مثل اخلاق، گفتگو، کثرت‌گرایی و...) را در بر می‌گیرد.

این صاحب‌نظر توسعه و استاد مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در ادامه گفت: من تا اینجا درک خود را از نسبت میان پژوهش و توسعه بیان کردم. من پژوهش را در شکل مناسک‌گونه رفتار سازمانی مناسب ارزیابی نمی­‌کنم، طرح پژوهشی موفق از نظر من، طرحی از کنش و واکنش علمی، بخشی از طرح اجتماعی برای توسعه و طرحی برای کشف حیطه‌های امکانی توسعه در ایران و فهم مسئله ایران و آینده آن است.

وی ادامه داد: مواردی همچون کالایی‌شدن، رسانه‌ای شدن، دیجیتالی‌شدن، تجاری‌شدن، رقابتی‌شدن، بین‌المللی شدن و چندقطبی‌های واگرایی قدرت در جهان از جمله توصیف­گرهای پیشرفت در ایران هستند. در این دوره از زمان دیگر دوره علم کوچک تمام شده و دوره علم بزرگ است و باید سایه علم کوچک از کلاس‌های درس، پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها و رفتارهای سازمانی پژوهشی برداشته شود و توجه به علم بزرگ جایگزین آن شود. علم به‌صورت رشد نمایی حرکت می‌کند و رشد نمایی علم باعث ایجاد علم بزرگ می‌شود. کثرت‌گرایی رو به ازدیاد، سطح انتظارات و تصاویر ذهنی گروه‌های اجتماعی، وضعیت سرمایه‌های اجتماعی، مسئله کارایی و مشروعیت در دولت و سازمان‌ها نمونه‌هایی از توصیف­گرهای پیشرفت ایران است که باعث تشکیل علوم بزرگ شده است.

فراستخواه در ادامه افزود: ما در مسیر پژوهش برای توسعه ایران، به آینده بسیار پیچیده‌ای پرتاب می‌شویم که باید توان کاوش آن‌ها را داشته باشیم تا بتوانیم از آن‌ها بهره ببریم. دنیای آینده، دنیای انسان خردمند؛ حتی دنیای بیش از «هومو ساپینس» یعنی دنیای بیش از خرد است.

در ادامه نشست، محمد مهدی زاهدی؛ وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری و عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در سخنانی گفت: اگر به تولیدات علمی کشورها در پایگاه علمی اسکوپوس توجه کنیم، ایران به لحاظ علمی در رتبه ۱۵ دنیا و رتبه ۲ منطقه قرار دارد و کشور ترکیه که رقیب علمی ایران در منطقه است در پایگاه علمی اسکاپوس در رتبه ۱۷ دنیا قرار دارد. اما در پایگاه علمی وب آو ساینس جایگاه علمی این دو کشور در این دو پایگاه علمی جابه‌جا شده است. 

وی با اشاره به تفاوت‌های تولیدات مقالات علمی در قبل و بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی گفت: در دوران اوایل انقلاب حدود ۴۷۰ مقاله در سال تولید می‌شد؛ اما درحالی‌که سال قبل در پایگاه اسکاپوس بیش از ۷۷ هزار مقاله و بر اساس پایگاه وب آو ساینس بیش از۷۴ هزار مقاله را داشته‌ایم. به لحاظ تعداد دانشجویان نیز همین‌طور، یعنی تعداد دانشجویان در دوران اوایل انقلاب به زیر ۲۰۰ هزار نفر می‌رسید؛ اما امروزه تعداد دانشجویان ایران چیزی حدود سه میلیون و صدهزار نفر است. به لحاظ تعداد هیئت‌علمی نیز آن دوره چیزی حدود ۵ هزار نفر عضو هیئت‌علمی بودند اما امروز این تعداد به بیش از حدود ۹۰ هزار نفر رسیده است.

زاهدی ادامه داد: موضوع مهم این است که آیا تولید مقاله برای رشد و پیشرفت کشور کفایت می‌کند؟ که در اینجا پاسخ منفی است؛ زیرا ما در نظام نوآوری یک زنجیره داریم که اگر در آن زنجیره افراد دست‌به‌دست هم ندهند کشور به اهداف پیش روی خود نخواهد رسید.

وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فنّاوری و عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ضمن اشاره به شاخص‌هایی چون خروجی‌های اخلاقی، خروجی‌های دانش و فناوری، پیچیدگی‌های کسب‌وکار و پژوهش سرمایه انسانی به‌عنوان چهار شاخص جدی در حوزه‌های نوآوری و فناوری، گفت: در حوزه خروجی‌های خلاق، ترکیه رتبه ۲۷ جهان و ایران رتبه ۴۳ جهان و امارات رتبه ۵۰ جهان است یعنی در منطقه ما بعد از ترکیه در رتبه دوم قرار داریم. در مورد خروجی‌های دانش و فناوری، ترکیه رتبه ۴۴ جهان، ایران ۵۵، امارات ۵۹ و عربستان رتبه ۶۸ جهان را دارد و در این زمینه هم بعد از ترکیه ما در رتبه دوم منطقه قرار داریم.

لینک خبر