کتاب "توسعه اجتماعی (نظریه و اقدام)" به نویسندگی جیمز میجلی و ترجمه سید احمد فیروز آبادی و حمیده دباغی در کافه کتاب مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری معرفی شد

چکیده کتاب

کتاب توسعه اجتماعی: نظریه و اقدام یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین منابع در حوزه‌ی سیاست اجتماعی و رفاه عمومی در سطح جهانی است. جیمز میجلی، استاد نامدار رفاه اجتماعی در دانشگاه برکلی، در این کتاب با رویکردی ساختارمند، تلفیقی از نظریه و تجربه را برای فهم و اجرای سیاست‌های توسعه اجتماعی ارائه می‌دهد.

میجلی توسعه اجتماعی را نوعی برنامه‌ریزی و مداخله آگاهانه می‌داند که با هدف هم‌راستاسازی رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی صورت می‌گیرد. این کتاب با بررسی بنیان‌های نظری توسعه اجتماعی، چگونگی اجرای سیاست‌ها، سازوکارهای مشارکت مردمی، نقش دولت، نهادهای محلی، سرمایه انسانی و اجتماعی، اشتغال، کارآفرینی، حفاظت اجتماعی، و برنامه‌ریزی اجتماعی، یک نقشه راه جامع برای طراحان سیاست، پژوهشگران و فعالان حوزه توسعه فراهم می‌کند.

ویژگی برجسته این اثر در این است که توسعه اجتماعی را نه‌تنها به‌عنوان یک ایده یا هدف، بلکه به‌عنوان یک فرایند چندبعدی، قابل برنامه‌ریزی و نیازمند ارزیابی مستمر معرفی می‌کند. از همین‌رو، مطالعه آن برای پژوهشگران علوم اجتماعی، برنامه‌ریزان رفاه، مدیران دولتی و دانشجویان سیاست‌گذاری عمومی ضروری و الهام‌بخش است.

خلاصه فصل‌به‌فصل

فصل اول: تعریف توسعه اجتماعی

میجلی در این فصل توسعه اجتماعی را به‌عنوان تلفیقی از رشد اقتصادی و بهبود رفاه اجتماعی تعریف می‌کند. این رویکرد بر مداخلات فعال دولت و جامعه برای بهبود کیفیت زندگی همه مردم، به‌ویژه گروه‌های محروم، تأکید دارد. توسعه اجتماعی بر مبنای عدالت، مشارکت، حقوق بشر و پیوند ساختاری میان اقتصاد و رفاه است. این فصل با تفکیک مفاهیم «توسعه»، «اجتماع»، و «اجتماعی بودن»، چارچوبی نظری برای تمایز آن از خدمات اجتماعی یا سیاست‌های رفاهی صرف ارائه می‌دهد.

جملات کلیدی

• توسعه اجتماعی به معنای دخالت عامدانه دولت‌ها برای جهت‌دهی به رشد اقتصادی به‌نحوی است که رفاه اجتماعی نیز حاصل شود.
• هدف توسعه اجتماعی نه‌تنها رشد، بلکه بهبود کیفیت زندگی برای همه مردم است.

فصل دوم: تاریخچه توسعه اجتماعی

خلاصه فصل

این فصل به بررسی سیر تاریخی و تحولات مفهومی توسعه اجتماعی از دهه ۱۹۴۰ تاکنون می‌پردازد. ابتدا تحولات پس از جنگ جهانی دوم و شکل‌گیری سازمان‌های بین‌المللی رفاهی (مانند سازمان ملل، بانک جهانی) تشریح می‌شود. سپس گذار از دیدگاه‌های رفاه‌محور به رویکردهای مبتنی بر مشارکت و عدالت اجتماعی تحلیل می‌گردد. نویسنده به‌ویژه بر نقش نهادهای بین‌المللی در حمایت از توسعه اجتماعی در کشورهای در حال توسعه تأکید می‌کند.

جملات کلیدی

• توسعه اجتماعی در پاسخ به محدودیت‌های الگوهای صرفاً اقتصادی توسعه شکل گرفت.
• نهادهای بین‌المللی، ایده توسعه اجتماعی را به‌مثابه راهکاری برای کاهش فقر جهانی ترویج کردند.

فصل سوم: بحث‌های نظری و فرآیند توسعه اجتماعی

خلاصه فصل

فصل سوم به بررسی نظریات کلان درباره توسعه اجتماعی و جایگاه آن در نظریه‌های توسعه می‌پردازد. میجلی سه دیدگاه کلیدی را معرفی می‌کند: نهادگرایی، عدالت‌محوری، و رفاه‌گرایی ساختاری. در ادامه، فرآیند توسعه به‌مثابه تحولی برنامه‌ریزی‌شده و چندسطحی مطرح می‌شود. این فصل بر نقش دولت، جامعه مدنی و بازار در تولید و توزیع رفاه اجتماعی تأکید می‌گذارد.

جملات کلیدی

• توسعه اجتماعی نیازمند یک رویکرد نظری منسجم است که اهداف اقتصادی و اجتماعی را به هم پیوند دهد.
• فرآیند توسعه نه خودانگیخته، بلکه حاصل تصمیم‌گیری‌های سیاسی و نهادی است.

فصل چهارم: اصول نظری و راهبردهای عملی

خلاصه فصل

میجلی در این فصل اصول نظری توسعه اجتماعی را به راهبردهای اجرایی پیوند می‌زند. عناصر کلیدی شامل سیاست‌گذاری دولتی، طراحی برنامه‌های بین‌بخشی، مداخلات مبتنی بر شواهد و ارزیابی عملکرد است. او با بررسی تجارب کشورها، بر نقش ظرفیت نهادی، ساختار حکمرانی و مشارکت محلی تأکید می‌کند. توسعه اجتماعی نیازمند طراحی برنامه‌هایی است که متناسب با ساختار فرهنگی، اقتصادی و سیاسی هر جامعه باشد.

جملات کلیدی

• ترجمه نظریه توسعه اجتماعی به عمل، مستلزم ساختارهای حکمرانی کارآمد و سیاست‌گذاری دقیق است.
• بدون مشارکت جوامع محلی، توسعه اجتماعی پایدار نخواهد بود.

فصل پنجم: سرمایه انسانی

خلاصه فصل

در این فصل، به مفهوم سرمایه انسانی و نقش آن در توسعه اجتماعی پرداخته می‌شود. میجلی با تأکید بر آموزش، سلامت، تغذیه، و مراقبت‌های دوران کودکی، نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در انسان، زیربنای رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی است. سیاست‌های عمومی موفق باید بر توانمندسازی افراد و بهبود شرایط زیست آنان متمرکز باشند.

جملات کلیدی

• سرمایه انسانی زیربنای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع است.
• بدون دسترسی همگانی به آموزش و سلامت، توسعه اجتماعی به یک رؤیای نابرابر بدل می‌شود.

فصل ششم: سرمایه اجتماعی و مشارکت جامعه

خلاصه فصل

میجلی در این فصل بر اهمیت سرمایه اجتماعی به‌عنوان بستری برای توسعه اجتماعی تأکید می‌کند. اعتماد، همبستگی اجتماعی، شبکه‌های محلی، و مشارکت مدنی از مؤلفه‌های کلیدی این سرمایه‌اند. تقویت نهادهای محلی، شوراهای محله، سازمان‌های مردم‌نهاد، و توسعه محلی مشارکتی ابزارهایی برای ارتقای سرمایه اجتماعی به شمار می‌روند.

جملات کلیدی

• سرمایه اجتماعی ستون فقرات توسعه اجتماعی پایدار است.
• توسعه بدون مشارکت مردم، توسعه‌ای از بالا و ناپایدار خواهد بود.

فصل هفتم: ارتقای کار شایسته و اشتغال

خلاصه فصل

فصل هفتم بر سیاست‌های اشتغال و ارتقای کار شایسته تمرکز دارد. میجلی انواع مداخلات برای ایجاد فرصت شغلی، سیاست‌های بازار کار، برنامه‌های اشتغال‌زایی دولتی و حفاظت از حقوق کارگران را بررسی می‌کند. چالش‌هایی چون اشتغال غیررسمی، تبعیض و نابرابری دستمزد نیز تحلیل می‌شوند.

جملات کلیدی

• کار شایسته نه‌تنها منبع درآمد، بلکه مؤلفه‌ای از کرامت انسانی است.
• ایجاد اشتغال پایدار نیازمند هماهنگی میان سیاست اقتصادی و اجتماعی است.

فصل هشتم: کارآفرینی خرد و میکروفاینانس

خلاصه فصل

میجلی با معرفی تجربه‌هایی مانند بانک گرامین، به بررسی نقش میکروفاینانس و کسب‌وکارهای خرد در توسعه اجتماعی می‌پردازد. این ابزارها در توانمندسازی فقرا، به‌ویژه زنان، مؤثر بوده‌اند. او در عین حال به نقدهای واردشده بر تجاری‌سازی میکروفاینانس و چالش‌های تداوم آن نیز می‌پردازد.

جملات کلیدی

• میکروفاینانس ابزاری برای توانمندسازی فقراست، نه جایگزینی برای سیاست‌های رفاهی.
• کارآفرینی خرد می‌تواند پیوند اقتصاد و توسعه اجتماعی را بازتعریف کند.

فصل نهم: دارایی‌ها و توسعه اجتماعی

خلاصه فصل

این فصل به نظریه توسعه مبتنی بر دارایی‌ها می‌پردازد. نویسنده دارایی را صرفاً در مفهوم مالی خلاصه نمی‌کند، بلکه شامل سرمایه انسانی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی می‌داند. ایجاد حساب‌های دارایی برای کودکان، مشوق‌های پس‌انداز، و تأمین دارایی برای زنان و اقلیت‌ها از سیاست‌های مطرح در این حوزه هستند.

جملات کلیدی

• دارایی، احساس امنیت و چشم‌انداز آینده به افراد می‌بخشد.
• محرومان نیازمند سرمایه‌اند، نه صرفاً یارانه.

فصل دهم: حفاظت اجتماعی

خلاصه فصل

میجلی حفاظت اجتماعی را جزئی جدایی‌ناپذیر از توسعه اجتماعی می‌داند. از نظام‌های بیمه‌ای گرفته تا حمایت‌های مشروط نقدی، این ابزارها می‌توانند با کاهش آسیب‌پذیری، مشارکت اجتماعی را افزایش دهند. او بر اهمیت پوشش فراگیر، کف حمایت اجتماعی و انسجام برنامه‌ها تأکید دارد.

جملات کلیدی

• حفاظت اجتماعی نه هزینه، که سرمایه‌گذاری برای انسجام اجتماعی است.
• جامعه‌ای بدون حفاظت اجتماعی، جامعه‌ای نابرابر و ناپایدار است.

فصل یازدهم: برنامه‌ریزی اجتماعی و حقوق

خلاصه فصل

در این فصل، برنامه‌ریزی اجتماعی به‌عنوان ابزاری برای سیاست‌گذاری عادلانه معرفی می‌شود. نویسنده تاریخچه، ابزارها، چالش‌ها و نسبت آن با حقوق اجتماعی را بررسی می‌کند. او بر ضرورت تلفیق شواهد، مشارکت، و رویکرد حقوق‌محور در برنامه‌ریزی تأکید دارد.

جملات کلیدی

• برنامه‌ریزی اجتماعی، پلی است میان نیازهای مردم و عملکرد دولت.
• سیاست‌گذاری بدون شواهد، سیاستی کور است.

فصل دوازدهم: برنامه برای توسعه اجتماعی

خلاصه فصل

آخرین فصل کتاب، جمع‌بندی مباحث و ارائه چارچوبی برای اقدام عملی در توسعه اجتماعی است. «نهادگرایی ساختاری»، «مدیریت چندنهادی»، و «برنامه‌ریزی اقتضایی» از مفاهیم کلیدی این چارچوب هستند. در این رویکرد، موفقیت توسعه اجتماعی مستلزم رهبری هوشمند، نهادهای پاسخ‌گو و توانمندسازی گروه‌های محروم است.

جملات کلیدی

• توسعه اجتماعی بیش از هر چیز نیازمند اراده سیاسی و ظرفیت نهادی است.
• مدیریت چندنهادی می‌تواند شکاف میان دولت و جامعه را کاهش دهد.

دسترسی به کتاب در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری

این کتاب با کد:”  9 1398ت9مHN 29/5/ “در کتابخانه مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری موجود است و علاقه‌مندان می‌توانند در روزهای یک‌شنبه و سه‌شنبه از ساعت ۷:۳۰ تا ۱۱:۳۰ آن را به امانت بگیرند.