کتاب "کودتا" به نویسندگی یرواند آبراهامیان و ترجمه محمدابراهیم فتاحی در کافه کتاب مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری معرفی شد.

پیشگفتار

نویسنده در پیشگفتار هدف خود را روشن کردن حقایق پشت پرده کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اعلام می‌کند، رویدادی که تأثیر عمیقی بر تاریخ معاصر ایران گذاشته است. آبراهامیان اشاره می‌کند که روایت رسمی و غالب درباره این کودتا اغلب سطحی، جانبدارانه و متاثر از منافع سیاسی بوده است. او با مرور اسناد محرمانه تازه آزاد شده از دولت‌های آمریکا و بریتانیا، می‌کوشد تصویری واقعی‌تر، دقیق‌تر و مستند از این حادثه ارائه دهد.

نویسنده همچنین تأکید می‌کند که کودتا نه تنها یک واقعه داخلی، بلکه نمونه‌ای از مداخلات قدرت‌های خارجی برای حفظ منافع خود در منطقه و مقابله با روندهای ملی‌گرایانه است. او می‌گوید شناخت درست این رویداد، کلید فهم تحولات بعدی ایران و خاورمیانه است.

پیشگفتار با بیان این نکته به پایان می‌رسد که این کتاب برای همه کسانی که به تاریخ، سیاست و روابط بین‌الملل علاقه دارند، خواندنی و مهم است.

خلاصه فصل به فصل کتاب

فصل اول: ملی شدن صنعت نفت

در این فصل، آبراهامیان به روند تاریخی و سیاسی ملی شدن صنعت نفت ایران می‌پردازد. از سلطه کامل شرکت نفت ایران و انگلیس بر منابع نفتی ایران و نارضایتی گسترده مردم و سیاستمداران ایرانی شروع می‌کند. به تشریح شکل‌گیری نهضت ملی شدن نفت و نقش محمد مصدق و جبهه ملی در این حرکت می‌پردازد. همچنین فشارهای بین‌المللی، از جمله تحریم نفت ایران توسط بریتانیا و تلاش‌های دیپلماتیک و اقتصادی برای جلوگیری از موفقیت ملی شدن، به‌تفصیل شرح داده می‌شود. این فصل، بستر اصلی بحران را توضیح می‌دهد که زمینه‌ساز حوادث بعدی کودتا شد.

فصل دوم: مذاکرات ایران و انگلیس

در این بخش، نویسنده به بررسی مذاکرات و کشمکش‌های سیاسی میان دولت ایران و بریتانیا پس از تصویب قانون ملی شدن نفت می‌پردازد. تحلیل می‌کند که چگونه بریتانیا با استفاده از فشار سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک سعی در لغو قانون ملی شدن داشت. همچنین نقش سازمان ملل و شورای امنیت در این میان بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که چگونه بریتانیا تلاش کرد موضوع را بین‌المللی کند تا به اهداف خود برسد. این فصل همچنین به واکنش‌های داخلی ایران در قبال این مذاکرات می‌پردازد و درگیری‌های سیاسی میان گروه‌های مختلف را شرح می‌دهد.

فصل سوم: کودتا

فصل مرکزی کتاب است که به بررسی عملیات مشترک سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا (CIA) و بریتانیا (MI6) می‌پردازد. شرح مفصل نقشه‌ریزی، سازماندهی و اجرای کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و نقش افراد و گروه‌های داخلی در این عملیات بیان می‌شود. این فصل به شرح چگونگی بسیج رسانه‌ها، ارتش، روحانیون و نیروهای مخالف دولت مصدق می‌پردازد. همچنین شکست موقت کودتا در ۲۵ مرداد و موفقیت نهایی آن در ۲۸ مرداد با پشتیبانی کامل نیروهای داخلی و خارجی بازگو می‌شود. تحلیل‌های آبراهامیان نشان می‌دهد که این کودتا صرفاً یک رویداد داخلی نبوده و محصول مداخلات گسترده خارجی بود.

فصل چهارم: میراث کودتا

در این فصل، پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت کودتا بر سیاست ایران و روابط بین‌الملل بررسی می‌شود. سقوط دولت ملی و بازگشت سلطنت استبدادی محمدرضا شاه، تقویت نیروهای امنیتی و ساواک، سرکوب مخالفان و محدود شدن آزادی‌های سیاسی از جمله پیامدهای آن است. همچنین تحلیل می‌شود که چگونه کودتا باعث تشدید بی‌اعتمادی به غرب و به خصوص آمریکا شد و زمینه‌ساز تحولات سیاسی بعدی از جمله انقلاب اسلامی گردید. در نهایت، این فصل کودتا را به عنوان الگویی از مداخلات خارجی در جهان سوم تبیین می‌کند.

این کتاب به دلایل ذیل خواندنی و ارزشمند است:

 روایت مستند و بی‌پرده: آبراهامیان با استناد به اسناد تازه‌آزادشده، تصویری متفاوت و مستدل از یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران ارائه می‌دهد.

نثر روان و تحلیلی: برخلاف بسیاری از آثار دانشگاهی، متن کتاب برای خواننده عمومی نیز قابل فهم، جذاب و روشنگر است.

شفاف‌سازی یک نقطه‌عطف تاریخی: کودتای ۲۸ مرداد نه فقط سقوط یک دولت، بلکه شکست یک تجربه تاریخی برای خودحاکمیتی و استقلال بود. درک ابعاد آن برای فهم سیاست امروز ایران ضروری است.

اهمیت بین‌المللی: کتاب نه فقط برای تاریخ‌پژوهان ایران، بلکه برای علاقه‌مندان به سیاست جهانی، نفت، استعمار و جنگ سرد ارزش بالایی دارد.

منبع آموزشی و پژوهشی: این کتاب می‌تواند به‌عنوان مرجع اصلی برای درس‌های تاریخ معاصر، مطالعات توسعه، علوم سیاسی و روابط بین‌الملل مورد استفاده قرار گیرد.

این کتاب با کد: DSR 1519 / آ۲ک۹ ۱۳۹۹ در کتابخانه مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری موجود است و علاقه‌مندان می‌توانند در روزهای یک‌شنبه و سه‌شنبه از ساعت ۷:۳۰ تا ۱۱:۳۰ آن را به امانت بگیرند.