بازوي پژوهشي سازمان برنامه وبودجه كشور در چهار سناريوي پرداخت يارانه نقدي و تبعات آن را بررسي كرده است. اين چهار سناريو عبارتند از: پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۷۰‌هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا پنجم، پرداخت يارانه نقدي ۷۰‌هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا هفتم، پرداخت يارانه نقدي ۹۰ هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا پنجم و پرداخت يارانه نقدي ۱۱۰هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌‌‌هاي اول تا پنجم. بر اساس نتايج اين پژوهش هر چهار سناريو سبب كاهش نسبت مخارج خانوارها و ضريب جيني مي‌شود، اما درميان اين سناريوها، بيشترين تغييرات كاهشي مربوط به سناريوي چهارم است. به عبارت ديگر، بيشترين ميزان سرانه يارانه جديد يعني ۱۱۰‌هزار تومان براي دهك‌هاي اول تا پنجم، بيشترين اثر حمايتي را در پي خواهد داشت. البته اين گزارش معتقد است درخصوص منابع مورد نظر و اثرات تورمي بايد پژوهش بيشتري در نظر گرفته شود.

اهميت يارانه نقدي در رفاه خانوار

يكي از بحث‌هايي كه در ۲ يا ۳ سال‌ اخير در حوزه سياست‌هاي حمايتي از خانوارها مطرح‌‌‌ شده است، پرداخت يارانه نقدي جديد به‌منظور حفظ سطح رفاه و كمك به معيشت خانوار است. يك جنبه مهم پرداخت يارانه نقدي كمك به هموار شدن توزيع درآمد و كاهش نابرابري‌هاست. مسلما اين جنبه توسط پرداخت همگاني يارانه نقدي نه‌‌‌تنها به‌‌‌سختي حاصل مي‌شود، بلكه مي‌توان گفت كه پرداخت همگاني، سوي مخالف عدالت در توزيع قرار دارد. بر اين اساس، مركز پژوهش‌‌‌هاي توسعه و آينده‌‌‌نگري با استفاده از داده‌هاي خام بودجه خانوار مركز آمار ايران در سال ۹۹، درگزارشي با عنوان «برآورد اثرات اعطاي يارانه‌‌‌هاي نقدي جديد بر شاخص‌هاي توزيع درآمد خانوارهاي شهري در سناريوهاي مختلف» به ارزيابي آثار پرداخت يارانه بر مبناي داده‌‌‌هاي مذكور در قالب چهار سناريوي مختلف پرداخته است.

شاخص‌ها ارزيابي شكاف رفاه خانوارها

يكي از شاخص‌هاي مورد استفاده براي بيان ميزان نابرابري در اقتصاد، ضريب جيني است. اين شاخص كه براي تحليل وضعيت توزيع درآمد به‌‌‌طور معمول مورد استفاده قرار مي‌گيرد، در حالت برابري كامل عدد صفر و در وضعيت نابرابري كامل كميت يك را اختيار مي‌كند، بنابراين كاهش ضريب جيني به معني بهبود توزيع درآمد است.

علاوه بر ضريب جيني، استفاده از نسبت‌هاي درآمد (مخارج كل) دهك‌هاي بالايي به دهك مياني يا به دهك اول نيز بيانگر نحوه توزيع متغير درآمد در بين گروه‌ها يا دهك‌هاست. كاهش اين نسبت‌ها (دهك‌هاي بالايي توزيع به دهك‌هاي پايين توزيع) به معني بهبود توزيع براي متغير مورد نظر (مثلا درآمد) است. در اين مطالعه براي بررسي اثرات اعطاي يارانه‌هاي نقدي بر توزيع درآمد از شاخص ضريب جيني، نسبت درآمد (مخارج كل) دهك نهم به دهك اول، نسبت درآمد (مخارج كل) دهك نهم به دهك پنجم و نسبت درآمد (مخارج كل) دهك پنجم به دهك اول استفاده ‌‌‌شده است. به عنوان مثال، بررسي‌ها در اين گزارش نشان مي‌دهد كه نسبت مخارج كل دهك نهم به مخارج كل دهك اول، برابر ۲/ ۵ است؛ يعني مخارج سالانه دهك نهم كمي بيش از ۵ برابر مخارج دهك اول است. نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم ۳/ ۲ و براي دهك پنجم به دهك اول حدود ۲/ ۲ به‌‌‌ دست ‌‌‌آمده است. همچنين نسبت مخارج صدك هفتاد و پنجم به صدك پنجاهم ۳/ ۲ برآورد شده است. محاسبات اين پژوهش نشان مي‌دهد كه ضريب جيني مخارج كل مقدار ۳۶۵/ ۰ است. قابل‌توجه است از آنجاكه درآمد (مخارج كل) دهك دهم بسيار بزرگ‌تر از دهك‌‌‌هاي ديگر حتي دهك نهم بوده و مقدار مخارج كل اين دهك در قسمت انتهايي توزيع چوله به راست قرار مي‌گيرد، در ادبيات كاربردي بررسي وضعيت توزيع درآمد، دهك دهم را براي مقايسه به كار نمي‌‌‌برند.

روش محاسبه مبلغ يارانه نقدي جديد

بازوي پژوهشي سازمان برنامه و بودجه كشور، در اين مطالعه به محاسبه مبلغ يارانه نقدي پرداخته است. كارشناسان اين مقاله براي محاسبه سناريوهاي رقم يارانه پرداختي، از مخارج كل يا از مخارج خوراكي‌‌‌ها استفاده كرده‌اند. از آنجا كه ارقام محاسبه‌‌‌شده براي پرداخت برحسب مخارج كل بالا به نظر مي‌رسد، بنابراين، از مخارج خوراكي‌‌‌ها به‌‌‌عنوان پايه محاسبه استفاده‌‌‌ شده است. در محاسبه اين پژوهش، از افزايش قيمت خوراكي‌ها در مخارج خانوارها به عنوان پايه محاسبه استفاده شده است. در نتيجه محاسبات اين پژوهش نشان مي‌دهد كه «سرانه ميزان پرداختي برحسب مخارج خوراكي‌‌‌ها» از ارقام ۷۰‌هزار و ۶۹۷ تومان به‌‌‌صورت سرانه و ماهانه براي دهك اول شروع‌‌‌ شده و به حداكثر حدود ۱۲۰‌هزار تومان براي دهك نهم مي‌‌‌رسد. بنابراين انتخاب ارقام پرداختي را مي‌توان با يك كف ۷۰‌هزار تومان، يك رقم مياني ۹۰‌هزار تومان و يك رقم ۱۱۰‌هزار تومان به‌عنوان سقف پرداختي در نظر گرفت.

اثرات يارانه جديد نقدي بر توزيع درآمد

براي ارزيابي اثرات اجراي پرداخت يارانه نقدي جديد بر شاخص‌‌‌هاي توزيع درآمد، چهار گزينه سياستي در نظر گرفته‌‌‌ شده است. اين چهار گزينه عبارتند از: (۱) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۷۰‌هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري، (۲) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۷۰‌هزار توماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك هفتم شهري، (۳) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۹۰ هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري و (۴) پرداخت يارانه نقدي جديد سرانه و ماهانه ۱۱۰ هزارتوماني به خانوارهاي دهك‌‌‌هاي اول تا حداكثر مخارج كل دهك پنجم شهري.

سناريوي اول: در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌‌‌هاي اول تا پنجم به‌‌‌طور سرانه مبلغ ۷۰‌هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه ميانگين مخارج كل خانوارهاي شهري پس از اعطاي يارانه نقدي جديد افزايش خواهد يافت. تحت اين سناريو نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك اول كاهش ‌مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد. به‌‌‌طوري كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۸/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست، نابرابري كاهش مي‌يابد.

سناريوي دوم: اين سناريو از نظر مبلغ پرداختي مانند سناريوي اول بوده اما از نظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهك اول به هفت دهك افزايش ‌‌‌يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌‌‌هاي اول تا هفتم به‌‌‌طور سرانه مبلغ ۷۰‌هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بر اساس برآوردهاي اين مقاله، ميانگين مخارج كل خانوارهاي شهري پس از اعطاي يارانه نقدي جديد افزايش خواهد يافت. تحت اين سناريو نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك اول كاهش ‌مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد، به‌‌‌طوري كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰به ۳۴۷/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست، نابرابري كاهش مي‌يابد.

سناريوي سوم: اين سناريو از نظر سطح پوشش يا خانوارهاي مشمول دريافت يارانه مانند سناريوي اول بوده ولي ميزان يارانه پرداختي به ۹۰‌هزار تومان افزايش‌‌‌ يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌‌‌هاي اول تا پنجم به‌‌‌طور سرانه مبلغ ۹۰‌هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات اين مطالعه، پس از اعمال اين سناريو، ميانگين مخارج كل افزايش مي‌يابد. با اجراي اين گزينه سياستي، نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك اول كاهش ‌مي‌يابد. اين تغيير كاهشي در نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك پنجم به ميزان خيلي كمتري ديده مي‌شود. برآيند اثرات اعمال اين سياست، كاهش نسبت‌هاي نابرابري است كه مي‌توان آن را در افزايش ضريب جيني مشاهده كرد، به‌‌‌طوري ‌‌‌كه ضريب جيني از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۴/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست نابرابري كاهش مي‌يابد.

سناريوي چهارم: اين سناريو از نظر سطح پوشش يا خانوارهاي مشمول دريافت يارانه مانند سناريوي اول بوده اما ميزان يارانه پرداختي به ۱۱۰‌هزار تومان افزايش ‌‌‌يافته است. در اين سناريو به هر خانوار شهري در دهك‌‌‌هاي اول تا پنجم به‌‌‌طور سرانه مبلغ ۱۱۰‌هزار تومان يارانه نقدي جديد پرداخت خواهد شد. پس از اعمال اين سناريو، ميانگين مخارج كل افزايش مي‌يابد. با اجراي اين گزينه سياستي نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك اول كاهش ‌مي‌يابد. تغيير كاهشي در نسبت‌ مخارج دهك‌ نهم به دهك پنجم به ميزان كمتري خواهد بود. ضريب جيني نيز از ۳۶۵/ ۰ به ۳۳۹/ ۰ كاهش خواهد يافت؛ يعني با اعمال اين سياست نابرابري كاهش مي‌يابد.

جواب تست افزايش يارانه نقدي

نتايج حاصل از اعمال تمامي چهار سناريو حاكي از آن است كه نسبت‌هاي مخارج دهك‌ها و ضريب جيني همگي كاهش خواهند داشت، اما ميزان كاهش برحسب سناريوهاي مختلف، متفاوت است. بررسي نتايج نشان مي‌دهد كه به غير از نسبت مخارج دهك نهم به دهك پنجم، بيشترين تغييرات كاهشي مربوط به سناريوي چهارم است. از سوي ديگر، در اين سناريو بيشترين ميزان سرانه يارانه جديد يعني ۱۱۰‌هزار تومان براي دهك‌هاي اول تا پنجم در نظر گرفته شده است. بنابراين چنانچه بودجه كافي براي كل پرداخت اين سناريو در دسترس باشد، اين سناريو در اولويت اول قرار خواهد گرفت. پس از سناريوي چهارم، سناريوي سوم از لحاظ ميزان‌درصد تغييرات كاهشي در رتبه دوم قرار مي‌گيرد كه مبلغ سرانه پرداختي كمتر از سناريوي چهارم و بيشتر از سناريوي اول و دوم دارد. سناريوهاي دوم و اول در اولويت‌هاي بعدي قرار خواهند گرفت، البته اين اولويت‌بندي بدون توجه به بودجه موردنياز بوده و تنها بر اساس ميزان و‌درصد كاهش در نسبت‌هاي نابرابري و ضريب جيني مشخص شده است.

دريافت لينك