به گزارش روابط‌عمومی مرکز، دویست و دوازدهمین نشست علمی - تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «انسجام ملّی؛ بیم‌ها و امیدها» برگزار شد.

در این نشست، مقصود فراستخواه؛ عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و مصطفی زمانیان؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و بهاره آروین؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس و عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران به‌عنوان سخنرانان در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست مصطفی زمانیان؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری به عنوان سخنران اول نشست، در بیان مقدمه سخنان خود گفت: در این پدیده‌ای که ما آن را به عنوان جنگ ۱۲ روزه می‌شناسیم منجر به ایجاد یک سطحی انسجام ملی شد که در خوش‌بینانه‌ترین تحلیل‌ها برای پژوهشگران و جامعه شناسان غیر قابل باور بود.

وی ادامه داد: اگر دشمن روش دیگری را در این مقطع برای مقابله سخت با ایران انتخاب می‌کرد احتمالاً توفیق بیشتری داشت؛ زیرا در شرایطی مثل شرایط فتنه امکان گسست بین مردم و دولت بیشتر امکان‌پذیر است. در نتیجه ما باید آگاه باشیم که اگر توانستیم در جنگ ۱۲ روزه پیروز باشیم این به این معنی نیست که ما از مخاطرات و فتنه‌های آینده بیمه هستیم.

مصطفی زمانیان در ادامه گفت: ما به معنایی به‌طورجدی به‌گونه‌ای وارد جنگ نشدیم که از جنگ یک درک عمومی اتفاق بیفتد و ما تجربه مواجهه با جنگ را نداشتیم و نباید خودمان را گول بزنیم که ما از یک جنگ تمام‌عیار و قدرتمند سربلند بیرون آمدیم، چراکه عموم مردم جنگ را احساس نکردند و آسیبی از جنگ متوجه آنها نبود. نکته دیگر این است که چیزی که ما آن را به عنوان جنگ ۱۲ روزه می‌شناسیم هنوز تمام نشده و طرفین جنگ با هم توافقی برای اتمام جنگ نکرده‌اند.

رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در خصوص بیم‌هایی که در مورد جنگ ۱۲ روزه وجود دارد گفت: در مورد بیم‌هایی که وجود دارد باید در ابتدا اشاره کنم که آن چیزی که ما آن را تحت عنوان انسجام ملی می‌شناسیم بسیار شکننده است و ما هنوز به یک انسجام ملی پایدار فراجنگ و یک انسجام ملی حین جنگ هم نرسیده‌ایم و به نظر می‌رسد مهم‌ترین بیمی که ما با تغییر شرایط با آن مواجه هستیم همین موضوع شکل‌گیری انسجام ملی پایدار است.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران تشریح کرد: بیم دومی که باید در این شرایط به آن توجه کرد این است که ما اگر به دوره عدم انسجامی که در دوره قبل از جنگ وجود داشت برگردیم، لزوماً امکان برگشت به شرایط فعلی و حتی انسجام قدرتمندتر از آن چیزی که ما آن را تجربه کردیم وجود ندارد. یعنی ما در دوره جنگ ۱۲ روزه به سطحی از انسجام ملی رسیدیم که در طی چند دهه اخیر کمتر دیده شده بود و حال این بیم وجود دارد که در شرایط پس از جنگ با دیده‌شدن رگه‌هایی از عدم انسجام مجدداً به شرایط عدم انسجام قبل از شرایط جنگی و حتی شرایطی بدتر از آن برسیم.

وی خاطرنشان کرد: نکته سومی که به عنوان بیم می‌توان به آن اشاره کرد تغییر شرایط معیشتی مردم در صورت ادامه پیدا کردن این جنگ است که در صورت ادامه پیدا کردن دیگر یک جنگ کوتاه‌مدت نخواهد بود و سبک و سیاق آن هم متفاوت و شدیدتر از جنگ ۱۲ روزه خواهد بود، در نتیجه در صورت ادامه پیدا کردن جنگ باید یک فکر اساسی برای معیشت مردم کرد.

مصطفی زمانیان در بیان برخی فرصت‌هایی که در جریان جنگ ممکن است به دست بیاید به مواردی همچون اصلاح برخی از مولفه‌های نظام حکمرانی مثل اصلاح الگوی مصرف انرژی و اصلاحات اقتصادی، اصلاح برخی نهادهایی که کارآمدی آنها به‌مرور زمان از بین رفته است. ایجاد فرصت برای استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی و مردم برای حل مسائل کشور، شکل‌گیری پویشی به عنوان "پویش تؤبه ملی" و حرکت به سمت اولویت‌های ملی و در آخر ایجاد یک فرصت برای نوسازی شبکه فعالان مردمی اشاره کرد.

رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در ادامه افزود: حال با بیان بیم‌ها و فرصت‌ها اگر بخواهم پیشنهادی کاربردی ارائه دهم باید اشاره کنم که امروزه با شرایطی که در کشور حاکم است گوش‌های مسئولین برای شنیدن پیشنهادهای کارشناسانه باز است در نتیجه این نشست‌ها و این مطالب کارشناسانه سخنرانان را جدی بگیرید و در قالب بسته‌های سیاستی راهکارهای سیاستی خود را به بدنه حکمرانی کشور برسانید. پیشنهاد دوم ناظر به مسئله مهمی تحت عنوان "تصویر امیدآفرین از آینده" است که آحاد مردم ایران امکان خلق تصویری امیدآفرین از آینده را دارند و باید با شکل دادن یک مای ملی در شرایط پس از جنگ این تصور امیدآفرین از آینده ساخته شود.

در ادامه نشست مقصود فراستخواه؛ عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به عنوان سخنران دوم نشست، ضمن ابراز نگرانی از شرایط موجود پس از جنگ ۱۲ روزه گفت: در مواجهه با تجاوز ددمنشانه‌ای که توسط رژیم صهیونیستی به کشورمان صورت گرفت من توضیح خیلی خوش‌بینانه‌ای ندارم. کشور عزیز ما در معرض بلایای خیلی جدی است و آینده پیش روی ما بسیار نگران‌کننده است. ما باید از همبستگی اجتماعی که وجود دارد استفاده کنیم تا بتوانیم در حل مشکلات نتیجه بگیریم.

وی خاطرنشان کرد: ما برای اینکه بتوانیم موضوع بحث را ادامه دهیم به یک رهیافت نظری نیاز داریم. رهیافت نظری که بنده می‌خواهم از طریق آن به مسائل نگاه کنم رهیافت نظریه رئالیسم عاملانه است. رئالیسم عاملانه یعنی از نظر ساختاری در سطح ملی و بین‌المللی محدودیت‌هایی ما را فراگرفته است که ما با اراده خود نمی‌توانیم آنها را تغییر دهیم، اما ما و عاملیت ما هم بخشی از این واقعیت است. یعنی ما با شناخت و ادراک و ابتکارات خودمان به دنبال حل امور می‌رویم و با همین ادراک و شناخت به دنبال از بین بردن محدودیت‌ها باشیم.

مقصود فراستخواه در ادامه گفت: ما نیاز به تغییر سیاست ملی داریم و تا زمانی که سیاست ملی را تغییر ندهیم اوضاع ما همین‌گونه خواهد بود. ما باید در آینده به نسل‌های بعدی پاسخگو باشیم. این تغییر در سیاست‌های ملی و بین‌المللی ما به سه شکل می‌تواند صورت گیرد؛ شکل اول به این گونه است که تغییر در سیاست‌های ملی و بین‌المللی ما از بالا صورت گیرد، یعنی ساختارهایی که در سطح ملی و بین‌المللی وجود دارد باید خود را به عنوان عامل تغییر ببینند و با عاملیت قرار دادن خود به دنبال حل مسائل و تغییر سیاست‌ها باشند.

عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ادامه داد: سناریوی دوم در تغییر سیاست‌های ملی و بین‌المللی به این صورت است که این تغییر از پایین به بالا صورت گیرد. به نظر بنده این تغییر از پایین شروع شده است و در طی چند سال اخیر برخی از مردم با آگاهی ضمنی و خصیصه‌های غیرکلامی به حکومت این گوشزد را کرده است. در این حالت حکومت باید سیاست‌های خود را یا سیاست‌های زندگی مردم همسو و هماهنگ کند.

مقصود فراستخواه افزود: سناریوی سوم در این حالت است که تغییر سیاست‌های از بالا از جانب حکومت انجام نشده و از طرفی هم تغییر سیاست‌ها از پایین از جانب مردم به نتیجه نرسیده است، در این حالت یک راهکار جدید به عنوان راه میانه که میانه بین دولت و ملت است به کار گرفته می‌شود. در این حالت باید رابطه بین دولت و نهادهای مدنی از جمله ارتباطات و تبادل‌ها و گفتگوها به صورت بسترهای نهادی ایجاد شود. این سناریو حتی می‌تواند موجب فعال شدن تغییر سیاست‌ها از سطح بالا شود و در ادامه با فعال شدن تغییر سیاست‌ها از بالا، سیاست‌ها از سطح پایین از جانب مردم نیز با دولت و حکومت همراه شده و در نتیجه انسجام ملی صورت می‌گیرد.

وی در آخر خاطرنشان کرد: هر یک از سناریو های بالا به یک عامل متحرک نیاز دارند که به نتیجه برسند. در کشور ما نیز عاملی که می‌تواند به عنوان یک عامل تحریک‌کننده هر سه سناریوی گفته شده را به نتیجه برساند موضوع همبستگی و انسجام ملی است.

در ادامه این نشست بهاره آروین؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس و عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران به عنوان سخنران دیگر نشست ضمن اشاره به انسجام ملی در مسئله جنگ ۱۲ روزه گفت: ما باید ابتدا مشخص کنیم که این جنگ ۱۲ روزه یک پدیده بود یا یک رخداد بود؟ پدیده به این معنی که آیا این جنگ یک عقبه و پیشینه قبلی داشت و یا تنها یک رخداد گذرا بود که در لحظه اتفاق افتاده است؟ در این حالت عده‌ای معتقدند که انسجام ملی که در دوره جنگ ۱۲ روزه اتفاق افتاد یک پدیده‌ای بوده که از گذشته وجود داشته و حالا بروز جنگ باعث پررنگ‌تر شدن انسجام ملی شده است، اما در مقابل عده‌ای معتقدند که این انسجام ملی یک رخداد گذرا بود که در دوره جنگ ۱۲ روزه رخ داد و پیشینه‌ای نداشته است.

عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران خاطرنشان کرد: در خصوص موضوع انسجام ملی در این باره که اتفاق افتادن یک انسجام ملی قابل قبول بین مردم یک اتفاق غیرمنتظره بود اتفاق‌نظر وجود دارد، اما در شرایطی که نارضایتی فراگیر و شکاف عمیقی که بین دولت و ملت وجود دارد بیشتر بر این باور بودند که این حمله نظامی می‌توانست موجب جنگ داخلی در درون کشور شود، نتیجه آن اتفاق غیره منتظره این بود که چرا با وجود تجاوز رژیم صهیونیستی آن جنگ داخلی اتفاق نیفتاد و برعکس یک انسجام ملی که در سال‌های اخیر دیده نشده بود میان ملت و دولت شکل گرفت.

بهاره آروین در ادامه گفت: اما موضوعی دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که نسبت آنچه که در جامعه اتفاق افتاد با حکومت چیست؟ در پاسخ باید بگویم آنچه که در جامعه اتفاق افتاد یک همبستگی مدنی بود که در آن مردم نوعی از اعتماد بین‌فردی را میان خود شکل دادند که این اعتماد بین‌فردی موجب شد مردم به دنبال کمک کردن به یکدیگر و حمایت از سایرین باشند. در خصوص این مسئله که این اعتماد بین‌فردی چه رابطه‌ای با دولت دارد هنوز مشخص نشده است و این یکی از نگرانی‌های موجود در رابطه میان دولت و ملت است

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس تشریح کرد: حال با وجود این شرایط ما دو وجه را در شرایط کنونی داریم، یکی اینکه آنچه که باید از دید دشمن اتفاق می‌افتاد محقق نشده است و دوم اینکه یک اعتماد بین‌فردی در جامعه بین مردم دیده شد. حال باید ببینیم که این اتفاق بین‌فردی چه نسبتی با حکومت دارد و این نسبت در آینده چگونه خواهد بود؟ این همان مسئله و موضوعی است که باید تحلیلگران و پژوهشگران آن را مورد توجه قرار دهند.

در ادامه نشست کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.

شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۴۰۴، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.

مشاهده فیلم و دریافت فایل نشست