به گزارش روابط‌عمومی مرکز، دویست و پانزدهمین نشست علمی - تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «گردوغبار، میراث خشکی تالاب‌ها؛ چالش‌ها و راهکارها» برگزار شد.

در این نشست، بهزاد رایگانی؛ دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار به‌عنوان مدیر علمی نشست و همچنین کامران رضائی توابع؛ عضو هیئت‌علمی و معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران و بیژن نظری؛ عضو هیئت‌علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و رئیس اسبق دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) به‌عنوان سخنرانان در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست، بهزاد رایگانی؛ دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار به‌عنوان مدیر علمی نشست ضمن اشاره به موضوع گردوغبار به عنوان یک چالش در حال افزایش در قرن جدید، گفت: با توجه به تغییرات اقلیمی که اتفاق افتاده و دست‌کاری‌هایی که از طرف انسان در طبیعت صورت‌گرفته و منابع آب را با چالش روبه‌رو کرده است، این مسئله نه فقط در ایران بلکه کل دنیا را با چالش مواجه کرده است.

بهزاد رایگانی افزود: موضوعی که امروز در این نشست مورد بحث است یکی از محورهای حوزه گردوغبار یعنی تالاب‌ها می‌باشد. تالاب‌ها اگر از ساختار مناسبی برخوردار باشند اکوسیستم آبی پویایی هستند که از دید تنوع زیستی و حفظ ساختارهایی که برای اکوسیستم‌ها واجب است، بسیار حائز اهمیت هستند. متأسفانه به دلیل شکل مدیریت منابع آب و مصرف خارج از عرف آب‌های سطحی، از دهه ۱۳۸۰ ما شاهد کاهش سطح تالاب‌ها در کشور با شیب بالایی هستیم که باعث شده در حال حاضر به شرایط ناگواری برسیم که این مسئله نیازمند بررسی‌های کارشناسانه و ارائه راهکارهای سیاستی است.

در ادامه نشست کامران رضائی توابع؛ عضو هیئت‌علمی و معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران به عنوان سخنران نشست، گفت: وقتی از تالاب‌ها صحبت می‌کنیم این مسئله به ما یک شوق را می‌دهد که تالاب‌ها یک اکوسیستم آبی طبیعی هستند که خدماتی را به محیط زیست می‌دهد، اما همان تالاب اگر با مدیریت نادرست همراه باشد می‌تواند مخاطرات بسیاری برای محیط زیست به بار آورد.

کامران رضائی توابع ادامه داد: بسیاری از تالاب‌های حوزه‌های مرکزی ما، از تالاب صالحیه و اله آباد گرفته تا حوزه جازموریان و هامون و دریاچه نمک و بختگان، همگی یک وجه تشابه و شرایط مشبهی دارند که توسعه پایدار در این حوزه شرایط را به جایی رسانده که نه‌تنها تالاب‌ها تنوع زیستی و کارکردهای اکولوژیکی خود را از دست داده، بلکه با خطرات زیست محیطی این تالاب‌ها مواجه هستیم.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تشریح کرد: در نوعی از تقسیم‌بندی از تالاب‌ها، ۵ نوع تالاب از یکدیگر تفکیک شده‌اند که تالاب‌های دریاچه‌ای، تالاب‌های رودخانه‌ای، تالاب‌های دریایی ساحلی، تالاب‌های مصبی و تالاب‌های باتلاقی را در بر می‌گیرد.

وی عنوان کرد: به تاریخچه عمومی تالاب صالحیه یا اله آباد در یک بازه زمانی ۳۳ساله که نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در سال‌های گذشته بستر تالاب نه‌تنها مطلوب بوده است، بلکه در آنها پهنای آبی هم داشتیم و از سال ۲۰۰۸ که کانال احداث شد، پس از آن رژیم هیدرولوژی آب‌های سطحی و پس از آن آب‌های زیرزمینی تالاب در منطقه به طور کامل مختل شد.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران در ادامه در اشاره به چالش‌ها و تهدیدهای اصلی تالاب صالحیه و اله آباد، مواردی از جمله تبخیر شدید و تغییر جریان هیدرولوژی آب منطقه بر اثر جاده زهکش، تخریب و چرای شدید گیاهان شورپسند و تشدید بیابان‌زایی منطقه، توسعه بی‌رویه کشاورزی در منطقه و افزایش مصرف آب و همچنین سدسازی‌های بی‌رویه در حوزه تالاب‌ها را از جمله چالش‌ها و تهدیدهای اصلی تالاب صالحیه و اله آباد یاد کرد.

کامران رضائی توابع در خصوص ارزیابی اثرات زیست محیطی احداث زهکش در منطقه گفت: برای ارزیابی اثرات زیست محیطی احداث زهکش در منطقه، با استفاده از روش ماتریس تلفیقی آیکولد (ICOLD) و لئوپولد (Leopold) برای ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه، پارامترهای ارزیابی اثرات کیفی به روش آیکولد با روش لئوپولد کمی‌سازی می‌شود. در این روش اثرات تمامی فعالیت‌های عمرانی در فاز بهره‌برداری بر جنبه‌های زیست محیطی، فیزیکی، بیولوژیک، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بررسی شده و کمی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

این استاد دانشگاه درباره تأثیر شتر بر تخریب بافت خاک و تشدید بیابان‌زایی خاطرنشان کرد: میانگین تغذیه هر شتر بالغ روزانه ۱۳ الی ۱۵ کیلوگرم ماده خشک گیاهی مناطق بیابانی است. با در نظر گرفتن میانگین ۱۴ کیلوگرم، در ۶ ماه، مصرف هر شتر حدود ۱۲۶۰ تن ماده خشک می‌باشد، درحالی‌که ظرفیت تولیدی منطقه حدود ۳۴۰ کیلوگرم ماده خشک در هکتار در سال است. همچنین هر شتر در طول روز حدود ۲۰۰۰ مترمربع خاک را پاکوبه کرده و با احتساب ۵۰۰ نفر شتر هویت گذاری شده و غیرمجاز در منطقه مورد مطالعه در ۴ ماه خشک ۱۲۰۰۰ هکتار از سطح بستر منطقه توسط شتر پاکوبی می‌شود.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران در اشاره به اقدامات مدیریتی یکپارچه به دو دسته از اقدامات شامل اقدامات مدیریتی فوری و کوتاه‌مدت و اقدامات مدیریتی بلندمدت اشاره کرد. اقدامات کوتاه‌مدت مواردی از جمله حذف کانال و جاده زهکش، تأمین نیاز آبی از پساب تصفیه شده شهرک صنعتی نظرآباد، تأمین نیاز آبی هر دو تالاب از ۴ رودخانه اصلی و حذف سرریزهای عبور سیلاب روی کانال زهکش به عنوان اقدامات فوری و کوتاه‌مدت اشاره کرد.

وی همچنین در بیان اقدامات مدیریتی بلندمدت به مواردی چون تبدیل شترداری سنتی به شترداری صنعتی، جلوگیری از چرای دام در کل بستر تالاب به مدت ۵ سال، احداث بادشکن غیرزنده در کانون‌های ریزگرد فعال، بذرپاشی و بوته کاری در محدوده کانون‌های ریزگرد فعال، آموزش و تغییر الگوی کشت کشاورزی سنتی در ۴ شهرستان اطراف هر دو تالاب، آموزش توسعه گلخانه و روش‌های آبیاری کم‌مصرف و آبیاری تحت فشار کشاورزی و آموزش و توانمندسازی جوامع محلی و تغییر معیشت از دامداری و کشاورزی سنتی را از جمله اقدامات بلندمدت یاد کرد.

در ادامه نشست بیژن نظری؛ عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و رئیس اسبق دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) به عنوان سخنران دیگر نشست ضمن اشاره به موضوع کم‌آبی و تأثیر آن بر خشکی تالاب‌ها گفت: این مسئله کم‌آبی است که موجب خشک شدن تالاب‌ها می‌شود و در نتیجه این تالاب‌ها به کانون‌های گردوغبار تبدیل می‌شوند.

بیژن نظری در اشاره به تبعات کم‌آبی گفت: بخش زیادی از تبعات کم‌آبی در سه حوزه محیط زیستی و بهداشتی، اقتصادی و سیاسی و اجتماعی قابل تقسیم است که در تبعات محیط زیستی و بهداشتی مواردی از جمله تخریب منابع طبیعی، خشکی تالاب‌ها و آبخوان‌ها، تغییر کاربری اراضی، افزایش آلودگی منابع آب، افزایش گردوغبار و آلودگی هوا و سوءتغذیه و افزایش بیماری‌های مشترک بین دام و انسان می‌توان اشاره کرد.

وی ادامه داد: کم‌آبی تبعات اقتصادی و سیاسی نیز دارد که مواردی چون کاهش تولید، کاهش سرانه درآمد، کاهش سرمایه‌گذاری، کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت آنها از تبعات اقتصادی کم‌آبی و مواردی چون افزایش بیکاری، افزایش مهاجرت، کاهش رضایت‌مندی و بروز مناقشات از جمله تبعات سیاسی و اجتماعی کم‌آبی به شمار می‌روند.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در خصوص وسعت تالاب‌های کشور گفت: وسعت تالاب‌های کشور بیش از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار است که بخش زیادی از آنها دچار خشکیدگی دائمی، فصلی و مقطعی شده. اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۷۰ درصد تالاب‌های کشور این وضعیت را دارند و ازاین‌رو مستعد تبدیل شدن به کانون‌های گردوغبار هستند.

رئیس اسبق دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) ضمن تأکید بر ضرورت نگاه سیستماتیک و پویا در مدیریت منابع آب عنوان کرد: مسائل امروز عمدتاً ناشی از راه‌حل‌های دیروزی است؛ راه‌حل‌هایی که مسائل و مشکلات را فقط از ناحیه‌ای به ناحیه دیگر در سیستم منتقل می‌نماید، اغلب باعث می‌شود که علت اصلی نامکشوف باقی بماند. در نتیجه عمل چشم‌بسته واکنشی سخت و بد از طرف سیستم را سبب می‌شود. هر قدر سعی و تلاش بیشتری در جهت ارتقا و توسعه به خرج می‌دهیم به نظر می‌رسد سیستم توان بیشتری را طلب می‌کند و معمولاً راه‌حل‌های ساده‌انگارانه راه به جایی نمی‌برند. پافشاری و اصرار بر روی آشناترین و ساده‌ترین راه‌حل‌ها می‌تواند گمراه‌کننده باشد درحالی‌که در خیلی مواقع چیزی که ما به عنوان راه‌حل نیاز داریم بزرگ‌تر و پیچیده‌تر است.

وی درباره زمان مناسب برای استفاده از تفکر سیستماتیک در حل مشکلات گفت: مشکلاتی که برای حل آنها می‌توان از تفکر سیستمی استفاده کرد شامل مشخصه‌هایی چون مشکلات مهم که حل آنها حیاتی باشد، مشکلات بدخیمی که مدام رخ می‌دهند، مشکلات قدیمی که مدت زیادی است با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم و پیش‌ازاین تلاش‌های زیادی برای حل این قبیل مشکلات انجام شده است که بیشتر یا همهٔ آنها ناموفق بوده است را در بر می‌گیرد.

این استاد دانشگاه در اشاره به ویژگی‌های رویکرد سیستمی پویا به مواردی چون رویکرد از کل به جزء، نگاه زمان‌مند و پویا، نگاه کل‌نگرانه و قابلیت انعطاف در مدل‌سازی اشاره کرد.

بیژن نظری در ادامه در بیان چالش‌های مبارزه با مشکل گردوغبار به عوامل طبیعی از قبیل تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی، خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و فرسایش بادی در مناطق بیابانی اشاره کرد و در بیان عوامل انسانی مواردی از جمله مدیریت نادرست منابع آب کشاورزی، سدسازی بی‌رویه، تخریب پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه، توسعه صنعتی و معدنی بدون ملاحظات زیست محیطی، ضعف در نظام حکمرانی محیط زیست، نبود قوانین جامع و اجرای ضعیف مقررات موجود، پراکندگی مسئولیت‌ها بین سازمان‌های مختلف جهاد کشاورزی و محیط زیست و منابع طبیعی و همچنین کمبود بودجه و فناوری‌های پایش را مورد اشاره قرار داد.

در ادامه نشست کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.

شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ ۷ مردادماه ۱۴۰۴، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.

مشاهده فیلم و دریافت فایل های نشست