به گزارش روابط‌عمومی مرکز، دویست و شانزدهمین نشست علمی-تخصّصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «چالش‌ها و فرصت‌های ورود و خروج اتباع بیگانه به کشور با محوریت توسعه منافع اقتصادی» برگزار شد.

در این نشست، علی باقری؛ مدیرکل اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار به عنوان مدیر علمی نشست و همچنین مهدی بیژنی، معاون مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور و سعیده سعیدی؛ عضو هیئت علمی و مدیر میز مهاجرت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم تحقیقات و فناوری و حسینعلی قجری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور به ‌‌عنوان سخنرانان در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست علی باقری؛ مدیرکل اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار به عنوان مدیر علمی نشست ضمن تاکید بر اهمیت موضوع مهاجران و اتباع در کشور گفت: موضوع مهاجرت در تمام دنیا و در ایران سال‌ها و دهه‌هاست که وجود دارد و در مورد آن در نظام جهانی این اجماع وجود دارد که پدیده مهاجرت یک پدیده مستمر و پایدار و یک امر طبیعی است؛ چراکه انسان‌ها برای رسیدن به سطح بهتری از رفاه زندگی در جستجوی محل و یا کشور دیگری برای زندگی هستند.

باقری افزود: پدیده مهاجرت در همه کشورها و در همه جای دنیا وجود دارد، اما آنچه این پدیده را غیرطبیعی نشان میدهد مسئله مهاجرت انبوه و سیل‌های مهاجرتی است که برای کشور هم در زمان ورود مهاجران و هم در زمان خروج مهاجران می‌تواند موجب بروز مشکلات متعدد و ناپایداری جمعییتی در کشور میزبان و کشور مبدا مهاجرت بشود.

در ادامه نشست حسینعلی قجری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور به عنوان سخنران نشست ضمن اشاره به ضرورت بحث مهاجرت در ایران گفت: مهاجرت پدیده‌ای جهانی است با ریشه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست محیطی. موضوع مهاجرت یک مسئله چند بعدی و پیچیده .است که نیازمند مطالعه از منظرهای مختلف علمی، اجتماعی و اقتصادی دارد.

حسینعلی قجری ادامه داد: ایران در موقعیتی قرار دارد که از یک سو مقصد مهاجران منطقه و از سوی دیگر محل عبور یا خروج مهاجران است.. در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از بحران افغانستان، جمعیت مهاجر افغانستانی به سمت ایران به شدت افزایش یافته است.

وی خاطرنشان کرد: مهاجرت نه یک تهدید صرف، بلکه پدیده‌ای است که در صورت مدیریت صحیح آن می‌تواند به توسعه اقتصادی کمک کند. درواقع مهاجرت مسئله‌ای است که اگر مدیریت نشود به آسیب تبدیل خواهد شد و اگر مدیریت شود یک فرصت است و این مدیریت مهاجران شامل  مدیریت در کمیت و کیفیت و فرایند و بکارگیری و نظارت بر آنها می‌باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه در خصوص عوامل مهاجرت به ایران گفت: عواملی از جمله، بحران‌های سیاسی امنیتی در سایر کشورها، فقر اقتصادی و بیکاری در کشور مبدا و جذابیت بازار کار ایران موجب شکل گیری موج‌های مهاجرت مستمر به ایران به‌ویژه از افغانستان، عراق و سوریه شده است.

قجری در ادامه تشریح کرد: از زاویه سرمایه انسانی مهاجران می‌توانند با مهارت‌ها و دانش خود به توسعه اقتصادی کشور مقصد کمک کنند، اما از دید جامعه شناختی سرمایه اجتماعی شبکه‌های اعتماد و همبستگی اجتماعی نیز اهمیت فراوانی دارد. شبکه‌های مهاجران می‌توانند به شکل‌گیری بازارهای اقتصادی خودگردان کمک کنند که این امر فرصت‌های اقتصادی نوین ایجاد می‌کند با این حال اگر مهاجران به عنوان نیروی کار حاشیه‌ای دیده شوند، سرمایه اجتماعی آنان به سرمایه انسانی تبدیل نشده و. اثرات مثبت اقتصادی کاهش می‌یابد.

وی در ادامه گفت: از منظر جامعه شناسی فرهنگی حضور مهاجران باعث افزایش تنوع فرهنگی و ورود ایده‌ها، مهارت‌ها و تجربیات جدید به بازار می‌شود.. این تنوع می‌تواند زمینه‌ساز نوآوری، کارآفرینی و توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط باشد. تحقیقات نشان می‌دهد مهاجران در بسیاری از کشورها نقش مهمی در ایجاد کسب و کارهای کوچک دارند که علاوه بر اشتغال‌زایی به رشد اقتصادی و افزایش سرمایه اجتماعی کمک می‌کنند.

حسینعلی قجری در رابطه با نقش سیاست های عمومی و نهادها در مدیریت اقتصادی مهاجران تشریح کرد: جامعه شناسی نهادها بر نقش قوانین، سیاستها و ساختارهای نهادی در شکل‌دهی به پدیده‌های اقتصادی تأکید دارد. در حوزه مهاجرت، سیاست‌های دولت در زمینه صدور مجوز کار، ارائه خدمات اجتماعی و حمایت حقوقی فرهنگی تعیین کننده نوع بهره‌برداری اقتصادی از مهاجران است. به‌عنوان مثال سیاست‌های حمایتی و ادغام اجتماعی می‌تواند مهاجران را به نیروی کار رسمی و فعال تبدیل کند و درآمدهای مالیاتی و رفاه اجتماعی کشور را افزایش دهد در حالی که سیاست‌های محدود‌کننده باعث افزایش اقتصاد زیرزمینی و آسیب‌های اجتماعی خواهد شد.

این استاد دانشگاه در مورد پیامدهای مهاجرت در ایران گفت: در ایران چون ورود و حضور مهاجران کنترل شده، مدیریت شده و برنامه‌ریزی شده نیست بیشتر پیامدهای منفی را شاهد هستیم که از لحاظ اقتصادی ورود نیروی کار مهاجر با دستمزد پایین به بخش‌های خدماتی و کشاورزی باعث فشار بر بازار کار غیررسمی شده است و همچنین مهاجران تقاضای کالا و خدمات را افزایش داده و حضور آنها گاهی منجر به کاهش دستمزد و شرایط بد کاری برای نیروی بومی و کمبود برخی کالاها بالاخص در شرایط تحریم و رکود شده .است. از لحظ اجتماعی نیز حضور گسترده مهاجران غیر رسمی در محلات حاشیه‌نشین باعث تشدید مشکلات اجتماعی شده است.

حسینعلی قجری در بیان چالش‌ها و فرصت‌های مهاجرت به ایران خاطرنشان کرد: مواردی چون ورود غیر مجاز حجم بالای مهاجران غیر مجاز، فشار بر بازار کار، دسترسی محدود به :خدمات مهاجران و فشار بر زیرساختهای شهری از چالش‌های مهاجرت انبوه به کشور و در مقابل مواردی از جمله تامین نیروی کار مورد نیاز کشور مقصد، افزایش تقاضا و رونق بازار در بخش‌های کوچک و متوسط، افزایش همزیستی فرهنگی و توسعه فرهنگی و تقویت روابط اقتصادی و فرهنگی بین ایران و کشورهای مبدأ را از نمونه فرصت‌های ورود مهاجران به کشور یاد کرد.

در ادامه این نشست سعیده سعیدی؛ عضو هیئت علمی و مدیر میز مهاجرت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم تحقیقات و فناوری به عنوان سخنران دوم این نشست گفت: حکمرانی و سیاستگزاری حوزه اتباع یک رویکرد هوشمندانه، پیشدستانه و درازمدت است. حضور حدود پنج دهه از مهاجران افغانستانی در کشور آسیب‌ها و چالش‌هایی هم برای کشور میزبان و هم برای جامعه مهاجران داشته است که در صورت فقدان سیاستگزاری منسجم و آینده‌نگرانه موجب بروز مخاطرات جدی خواهد شد.

وی در ادامه گفت: ایران در یکی از فعال‌ترین کوریدورهای مهاجرتی جهان قرار گرفته است و در آسیای غربی ایران از نمونه کشورهایی است که هم فرستنده مهاجر به سایر کشورها، هم محل ترانزیت مهاجران (عبور و مرور مهاجران) و هم مقصد مهاجران سایر کشورها است. بنابراین در تنظیم سیاست‌گذاری مهاجران باید به این سه حوزه توجه ویژه شود.

سعیده سعیدی در ادامه تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران باید با انتخاب رویکرد توسعه‌محور عقلانی به دنبال یک سیاستگزاری پیش‌دستانه، عاملانه و انتخاب‌گر در صنعت مهاجرت باشد. سیاست‌گذاری در حوزه اتباع افغانستانی در کشور باید دارای 7 مرحله شامل مرجله پیشامهاجرت، مرحله ترانزیت، مرحله مدیریت مرز، مرحله ورود و شناسایی، مرحله ادغام، مرحله اخراج و مرحله باز ادغام باشد که این 7 مرحله در قالب یک سند سیاستی برای سیاست‌گذاری در حوزه مهاجران تدوین شده و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

در ادامه نشست مهدی بیژنی، معاون مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور به عنوان سومین سخنران این نشست گفت: آنچه که سیاست‌های دولت در حوزه مدیریت مهاجران جای می‌گیرد در قالب قانونمندسازی حضور اتباع خارجی در کشور، کاهش حداکثری حضور اتباع خارچی در کشور و بهره‌گیری از ظرفیت های اتباع در کشور می‌باشد.

مهدی بیژنی ادامه داد: اگر ما بخواهیم تغییری در حوزه سیاست‌گذاری مهاجران و اتباع صورت گیرد باید یک تحول اساسی در ساختارهای ذهنی، عینی و اقتصادی در حوزه مهاجران و اتباع خارجی انجام دهیم. به عنوان مثال ما یک نگاه سخت افزاری به امنیت داریم اما در حالی که در دنیای امروز امنیت یک موضوع چند بعدی است و مواردی از جمله اقتصاد، انرژی، محیط زیست و... را شامل می‌شود. در نتیجه مواردی چون اقتصاد، انرژی و محیط زیست و... نیز در حوزه مدیریت مهاجران و اتباع باید مورد توجه قرار گیرد.

معاون مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور تشریح کرد: موضوع مهم دیگر بحث اجماع نخبگانی است که باید در حوزه اتباع در سطح نخبگان و پژوهشگران یک اجماع نخبگانی وجود داشته باشد. این اجماع نخبگانی در خصوص مهاجرانی که در کشور ما حضور دارند وجود ندارد و عده‌ای نخبگان حضور مهاجران را یک تهدید و یک چالش می‌بینند در حالی که عده دیگری از نخبگان حضور مهاجران در کشور را یک فرصت خوب تلقی می‌کنند.

مهدی بیژنی خاطرنشان کرد: موضوع دیگر تمرکز در سیاستگذاری و اجرا است که در برخی موارد با وجود اینکه وزارت کشور به عنوان نهاد سیاست‌گذار کشور در حوزه اتباع تصمیمی را اتخاذ می‌کرد در حوزه اجرا برخی نهادها موجب ایجاد ناهماهنگی می‌شوند. در نتیجه باید در سیاست‌گذاری و اجرای سیاستهای حوزه اتباع هماهنگی و تمرکز دقیق شکل بگیرد.

در ادامه نشست کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.

شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ 21 مردادماه ۱۴۰۴، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.