مركز پژوهش‌هاي توسعه و آينده‌نگري با اهدافي نظير پشتيباني انديشه‌اي از نظام برنامه‌ريزي و بودجه‌ريزي كشور؛ كمك به رفع نيازهاي پژوهشي، فناوري و آموزشي سازمان برنامه‌ و بودجه كشور در زمينه توسعه و آينده‌نگري؛ تقويت تعامل با مؤسسات آموزش عالي، پژوهشي و فناوري؛ و افزايش نقش مشاركتي دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالي و پژوهشي در انجام پژوهش‌هاي موردنياز؛ پس از احياي سازمان برنامه و تفكيك سازمان امور اداري و استخدامي توسط شوراي عالي اداري، در سال ۱۳۹۶ تاسيس گرديد. اين مركز كه اساسنامه آن در تاريخ ۲۵ تير ۱۳۹۷ مورد تاييد شوراي گسترش و برنامه ­ريزي آموزش عاليِ وزارت علوم تحقيقات و فناوري رسيده است، در تاريخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۷، موافقت قطعي خود را با پنج گروه پژوهشي، از معاونت پژوهش و فناوري وزارت علوم، تحقيقات و فناوري اخذ نموده است. در اين راستا و با عنايت به اخذ مجوزهاي قانوني، فعاليت ­هاي مركز پژوهش ­هاي توسعه و آينده ­نگري در چارچوب ساختار سازمانيِ مورد تاييد مراجع ذي­ربط آغاز شده است.
در طول دوران چهار ساله فعاليت اين مركز پژوهشي، علي رغم تمام محدوديت ­هاي بودجه ­اي و مالي و همچنين محدوديت جذب و استخدام نيروي انساني، پژوهش­ ها و اقدامات موثري در سطح ملي انجام شده است كه اهم آنها به شرح زير است:

تدوين سند ملي آمايش سرزمين، اولين سند مصوب ملي در كشور

با عنايت به اهميت موضوع آمايش سرزمين، ضرورت و نقش آن در نظام برنامه ­ريزي، همواره مورد تأكيد نظام برنامه­ ريزي؛ به‌ويژه سازمان برنامه و بودجه كشور بوده، به نحوي كه در پنج دهه گذشته، چهار دوره مطالعات آمايش سرزمين در كشور تجربه شده است كه هيچ يك از اين مطالعات به يك سند مصوب منتهي نشده و در حد مطالعات باقي مانده است. با توجه به اهميت موضوع و با استناد به تكليف قانونيِ ماده ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه، تدوين سند ملي آمايش سرزمين مورد توجه ويژه سازمان برنامه و بودجه كشور قرار گرفته و انجام آن به مركز پژوهش‌هاي توسعه و آينده‌نگري واگذار گرديد. به‌منظور بهره­منديِ حداكثري از مجموعه مطالعات و گزارش‌هاي انجام شده در كشور؛ بهره­ گيري از تمام اندوخته دولت و توان علمي كشور در راستاي تدوينِ سندي جامع، به‌عنوان نقشه راه توسعه بلندمدت كشور، ساختار اجرايي تدوين سند ملي آمايش با عضويت معاونت وزارتخانه­ ها و دستگاه­ هاي اجرايي ذي‌ربط و همچنين اساتيد و صاحب ­نظران برجسته كشور در تركيب تمامي كارگروه ­ها، شكل گرفت. در اين راستا، مطالعات سند ملي آمايش سرزمين در قالب ۲۱ گروه مطالعاتي با حضور بيش از ۷۰ نفر از صاحب­ نظران برجسته كشور و كارشناسان مجرب در حوزه ­هاي جمعيتي، محيط‌ زيست، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي انجام پذيرفت كه ماحصل تلاش گروه­ هاي مختلف مطالعاتي، تدوين بيش از ۴۰ جلد گزارش پشتيبان، پيش نويس سند ملي آمايش سرزمين و همچنين سامانه پشتيبان آمايش سرزمين (سپاس) بوده است. سند ملي آمايش، به عنوان بالاترين سند مرجع تصميم­ گير در خصوص توسعه فضايي سرزمين در افق ۱۴۲۴، مشتمل بر ۱۶ ماده در برگيرنده چشم انداز، ۶ هدف، ۲۴ راهبرد و ۲۵۵ سياست سرزمين و الزامات تحقق سازمان فضايي مطلوب در افق است. در ابلاغيه اين سند توسط رئيس محترم سازمان برنامه و بودجه كشور و رئيس شوراي عالي آمايش سرزمين و همچنين در مواد ۶ تا ۱۶ اين سند، ضرورت تدوين اسناد منطقه اي آمايش، بازنگري آمايش استان­ ها، تعيين الگوي كشت منطقه ­اي، تعيين اولويت­ هاي صنعتي و معدني، تعيين شهرمنطقه­ ها، بازآرايي فضايي محدوده مناطق آزاد، اصلاح قانون تقسيمات سياسي كشور به عنوان ملزومات اجرايي شدن سند تصريح شده است.

بررسي ميزان تحقق پذيري و تحول آفريني الگوي اسلامي ايراني پيشرفت

با توجه به تجربه موفق انجام مطالعات سند ملي آمايش سرزمين و ظرفيت ايجاد شده در داخل مركز و همچنين ارتباطات مناسب و موثر با دستگاه­ هاي اجرايي متعدد و مراكز پژوهشي و دانشگاه ­هاي كشور، برنامه سنجش ميزان تحقق پذيري الگوي اسلامي ايراني پيشرفت از طرف دولت به سازمان برنامه و بودجه كشور و از طرف سازمان به مركز پژوهش ­هاي توسعه و آينده نگري واگذار گرديد. براي انجام مطالعات مربوطه، كارگروه ­هاي تخصصي در حوزه ­هاي مختلف تشكيل و با همراهي و مشاركت كليه دستگاه ­هاي اجرايي كشور، تمامي متن الگوي اسلامي ايراني پيشرفت و تدابير ارائه شده، مورد بررسي و تحليل قرار گرفت و در نهايت علاوه بر ۱۲ مجلد گزارش پژوهشي مستقل، گزارش تلفيق مطالعات نيز به عنوان نظر دولت، براي مركز الگوي اسلامي ايراني پيشرفت ارسال گرديد. نتايج و يافته­ هاي اين كلان پروژه مطالعاتي نيز در پايگاه اطلاع رساني مركز براي عموم قابل دسترس است.

ساير اقدامات پژوهشي مهم توسط مركز

• هدايت، راهبري و مشاركت كارشناسي در انجام مطالعات كلان­ پروژه ­هاي ارجاعي به مركز از سوي سازمان برنامه و بودجه كشور:

• مطالعات تدوين الگوي مطلوب توسعه؛
• مطالعات پشتيبان تدوين لايحه بودجه سنواتي از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰؛
• مطالعات هفتاد سال برنامه ريزي توسعه در ايران
• مطالعات تدوين برنامه پساكرونا؛
• مطالعات ترسيم كلان روندها (آينده پيشِ رو)
• مطالعات در آستانه چهل سالگي استقرار جمهوري اسلامي ايران
• واسپاري مسئوليت مهم ايجاد پايگاه داده بودجه و آمارهاي مالي دولت از سوي سازمان برنامه و بودجه كشور به اين مركز در سال ۱۴۰۰ از ديگر ماموريت هاي مهمي است كه در راستاي انجام فعاليت هاي پژوهشي اثر بخش در دستور كار اين مركز پژوهشي قرار گرفته است.

برگزاري نشست­ هاي علمي - تخصصي

يكي از اهداف تاسيس اين مركز، بهره مندي حداكثري از ظرفيت­ هاي علمي و پژوهشي موجود در كشور و برقراري ارتباط موثر با صاحب ­نظران، خبرگان، متخصصان، مراكز پژوهشي، موسسات آموزش عالي و دانشگاه ­هاي كشور در راستاي چاره جويي براي حل مسائل اصلي و كلان كشور در حوزه ماموريت­ هاي سازمان برنامه و بودجه كشور مي باشد. در اين خصوص، طي ۴ سال گذشته بيش از ۵۰ نشست علمي تخصصي و يك همايش ملي، در موضوعات مختلف با حضور از خبرگان، صاحب ­نظران و متخصصان داخلي و خارجي برگزار شده و با توجه به امكان برگزاري مجازي نشست­ها، از كليه سازمان ها و دستگاه­ هاي اجرايي در سطح ملي و استاني و همچنين دانشگاه ­ها و مراكز پژوهشي دعوت به ­عمل آمده است كه همواره حداقل بيش از ۱۵۰ شركت كننده در اين نشست ­ها حضور داشته­ اند. نتايج اين نشست ­ها علاوه بر ارسال خلاصه مديريتي و سياستي براي مديران ارشد ذي ربط، مشروح مذاكرات نيز در قالب كتابچه ­اي مستقل بلافاصله بعد از برگزاري هر نشست بر روي پايگاه اطلاع رساني مركز منتشر شده است و قابل دسترس براي عموم مي­ باشد.

تدوين و نشر منابع علمي

تدوين و نشر كتب و گزارش­ هاي پژوهشي نيز يكي ديگر از وظايف اين مركز است كه در طي ۴ سال گذشته تاكنون بيش از ۲۶۰ عنوان گزارش و ۱۰ عنوان كتاب/ توسط پژوهشگران مركز، كارشناسان پژوهشگر سازمان برنامه و بودجه كشور و متخصصين و صاحبنظران دانشگاهي تدوين و منتشر شده و در دست انتشار است. كليه منابع علمي منتشر شده تاكنون بر روي پايگاه اطلاع رساني اين مركز براي عموم قابل دسترس است.
شايان ذكر است مجوز انتشار كتاب مركز، به عنوان يك ناشر دولتي نيز در تاريخ ۱۵ شهريور ۱۳۹۹ از سوي معاونت امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي صادر شده است.

در اين راستا عنوان برخي از مهم ترين گزارش­ هاي انجام شده در مركز به شرح ذيل مي ­باشد

ليست تعدادي از گزارش هاي پژوهشي انجام شده در مركز

قابل ذكر است متن كامل گزارش ­هاي تدوين شده بصورت كامل در پايگاه اطلاع رساني مركز درج و قابل دريافت است.

اخذ مجوز فصلنامه علمي پژوهشي "پژوهش هاي برنامه و توسعه" و انتشار گاهنامه

از ابتداي سال ۱۳۹۹ و با دريافت مجوز اوليه از وزارت علوم تحقيقات و فناوري،  ۵ شماره از فصلنامه پژوهش ­هاي برنامه و توسعه منتشر شده است. مقالات پذيرفته شده در اين مجله در راستاي پاسخ گويي به مسائل و چالش ­هاي اصلي كشور در حوزه برنامه­ ريزي توسعه و بودجه ­ريزي مي­ باشد. پس از ارزيابي كيفي مقالات منتشر شده تاكنون، سرانجام در تاريخ ۲۳ تير ۱۴۰۰ مجوز نهايي مرتبه علمي اين فصلنامه نيز توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري صادر شد.
در كنار انتشار مقالات علمي پژوهشي در قالب فصلنامه، اين مركز در راستاي پاسخ به نيازهاي روز و تبين و ترويج مسائل مهم و مبتلا­به كشور از هفته پژوهش سال ۱۳۹۸ تا كنون مبادرت به انتشار ۵ شماره گاهنامه پايش توسعه و آينده نگري نموده و هر شماره به صورت ويژه نامه به يكي از موضوعات مهم و روز كشور از جمله جهش توليد، كرونا ويروس، برنامه ريزي توسعه و ماليه عمومي و توسعه و .. پرداخته ­اند. متن كامل اين گاهنامه در سايت اينترنتي مركز در اختيار علاقه­ مندان قرار دارد.

برگزاري كارگاه هاي آموزشي

مركز پژوهش ­هاي توسعه و آينده از بدو شروع كار خود، بنا به ارتباط كاري خود با سازمان برنامه و بودجه ۱۰ دوره و كارگاه آموزشي را در حوزه ­هاي برنامه ­ريزي، بودجه ­ريزي و آينده ­پژوهي برگزار كرده است كه عناوين برخي از آنها شامل موارد ذيل مي ­باشد:

• كارگاه آموزشي كاربردهاي مدل‌هاي متقارن و غيرمتقارن با فراواني مختلط (MIDAS)؛
• كارگاه آموزشي آشنايي عملي با مدل هاي آستانه اي ناپيوسته در پيش­ بيني و سياست گذاري؛
• كارگاه آينده­ پژوهشي در مطالعات پساكرونا؛
• كارگاه آموزشي برنامه ريزي استراتژيك توسعه توانمندي‌هاي شخصي؛
• كارگاه آموزشي آشنايي با مفاهيم بودجه و بودجه ريزي؛
• كارگاه آموزشي نحوه تحليل داده‌هاي خام مركز آمار ايران با نرم‌افزار STATA؛
• كارگاه آموزشي آشنايي با ابزارهاي ارتباطي؛
• دوره آموزشي كاربست روش هاي آينده پژوهي در تدوين سياست هاي كوتاه مدت و ميان مدت دوران پساكرونا؛
• برگزاري دوره آموزشي تبيين ابعاد تشخيص صلاحيت و رتبه‌بندي پيمانكاران

تدوين آيين ­نامه ها، دستورالعمل­ ها و فرايندهاي كاري

بخاطر تازه تاسيس بودن مركز پژوهش­ هاي توسعه و آينده­ نگري، يكي از كارهاي اين مركز تدوين آيين نامه ها، دستورالعمل ها و فرايندهاي كاري بوده است تا بسترساز حركت مفيد مركز باشد. در اين راستا در مجموع مي­ توان اين موارد در حوزه پشتيباني و پژوهشي تقسيم نمود:

- آيين نامه ها، دستورالعمل ها و فرايندهاي كاري پژوهشي

• آيين نامه طرح هاي پژوهشي كوچك / متوسط / بزرگ
• آيين نامه طرح هاي پژوهشي خارج از مركز
• ايجاد دبيرخانه كلان­ پروژه ­هاي پژوهشي
• آيين نامه حمايت از پايان ­نامه / رساله
• نظام ­نامه پژوهشي مركز
• دستورالعمل برگزاري جلسات مساله شناسي پژوهش
• دستورالعمل عقد تفاهم ­نامه همكاري علمي
• دستورالعمل تدوين گزارش سياستي
• دستورالعمل هم­ انديشي با خبرگان

- آيين نامه ها، دستورالعمل­ ها و فرايندهاي پشتيبان پژوهش

• دستورالعمل پرداخت حق ­الزحمه­ هاي پژوهشي
• دستورالعمل ارتقاء و تبديل وضع كاركنان غيرهيات علمي
• دستورالعمل ارتقاء و تبديل وضع كاركنان هيات علمي
• دستورالعمل جذب / ماموريت / انتقالي اعضاي هيات علمي
• دستورالعمل جذب / ماموريت / انتقالي اعضاي غير هيات علمي

راه اندازي پايگاه داده و پايگاه دانش

به منظور نشر دانش و اشتراك ­گذاري اندوخته­ هاي علمي سازمان برنامه و بودجه و استان­ ها و دستگاه­ هاي تابعه، در پايگاه اطلاع رساني مركز بصورت مجازي و در كتابخانه مركز به صورت فيزيكي مستندات علمي در قالب ­هاي دسته­ بندي شده در دسترس عموم و علاقه ­مندان قرار گرفته است. از جمله اين موارد مي ­توان به حوزه­ هاي ذيل اشاره نمود:

• مستندات علمي حوزه برنامه و بودجه
• مستندات علمي حوزه آينده نگري
• مستندات علمي مطالعات استان ها
• مستندات علمي حوزه الگوي اسلامي ايراني پيشرفت
• مستندات علمي حوزه مطالعات كوويد-۱۹
• مستندات علمي حوزه مطالعات آمايش سرزمين
• مستندات علمي حوزه مطالعات ۷۰ سال برنامه ريزي توسعه

 تجهيز و آماده ­سازي سخت افزارهاي مورد نياز پژوهش
راه ­اندازي و ايجاد يك مركز پژوهشي با كيفيت از جهت فيزيكي به خاطر نوپا بودن مركز از جمله ماموريت­ هايي بود كه بخشي از ظرفيت ­هاي مالي و انساني مركز را در اوايل فعاليت اين مركز به خود اختصاص داده است. لذا در اين راستا تلاش شده است تا با:

• طراحي و اجراي كليه ملزومات اداري مورد نياز كادر اداري و پژوهشي به صورت اماني با كمترين هزينه
• ايجاد يك مركز هوشمند و تجهيز نرم ­افزاري و سخت­ افزاري مناسب براي انجام كليه فعاليت ­هاي ستادي و پژوهشي در بستر فضاي مجازي، به نحوي كه مركزي كارآمد و چابك ايجاد گردد.

  در اين راستا اقداماتي چون موارد ذيل نيز به انجام رسيده است كه تنها بخشي از فعاليت ­هاي سخت­ افزاري در مركز مي ­باشد.

• طراحي و ساخت سالن چند منظوره ياس
• ساخت كتابخانه، نمازخانه، سالن جلسه براي كليه گروه­ هاي پژوهشي
• مانيتورينگ حراست و تامين تجهيزات امنيتي
• جذب نيروهاي پژوهشي و اداري در چارچوب ضوابط قانوني
• آماده سازي كلاس هوشمند و نيمه هوشمند آموزشي
• راه‌اندازي سامانه سپاس (سامانه پشتيباني آمايش سرزمين)
• به‌روزرساني سامانه‌هاي مالي و اداري مرتبط با مركز پژوهش‌هاي توسعه و آينده‌نگري
• پياده‌سازي زيرساخت فيزيكي شبكه و تبادل اطلاعات سامانه‌هاي مركز با سازمان‌ برنامه
• راه اندازي و مديريت مركز اسناد و مدارك ديجيتال و ساماندهي و تهيه آرشيو مجازي مستندات مركز

چابك سازي چارت سازماني و مديريت مركز با بودجه حداقلي

• ايجاد نسبت ۶۰ به ۴۰ پست هاي پژوهشي به ستادي، از ۱۰۰ پست سازماني مصوب  و كاهش پست هاي مديريتي

• بكارگيري تنها ۱۳ نفر كارمند اداري در مركز به صورت مامور از ساير دستگاه ­ها
• به كارگيري تعداد ۶ نفر عضو هيئت علمي و ۱۲ نفر پژوهشگر داراي قرارداد خريد خدمات پژوهشي با مدارك دكتري و كارشناسي ارشد.

 لازم به ذكر است موارد ذيل در امور اداري و مالي مركز به عنوان رويكرد اصلي و مبناي عمل مي­ باشد:

• استقرار بودجه­ ريزي مبتني برعملكرد
• انجام كليه معاملات بزرگ و كوچك از طريق سامانه قراردادها
• ميزان بودجه تخصيص يافته به اين مركز طي سنوات گذشته در مقايسه با ساير مراكز پژوهشي كشور  كه به راحتي با مراجعه به پيوست ­هاي قوانين بودجه سنواتي قابل بررسي است، حاكي از اين واقعيت است كه مجموعه فعاليت ­هاي انجام شده با حداقل بودجه ممكن به انجام رسيده است.

ايجاد شبكه پژوهش مشاركتي جهت انجام مطالعات محوله

نظر به كوچك بودن ساختار سازماني مركز و گسترده بودن حوزه و دامنه قلمرو كاري سازمان برنامه و بودجه كشور، مركز پژوهش ­هاي توسعه و آينده­ نگري براي انجام مطالعات، به­ خصوص مطالعات كلان و چندبعدي از مدل انجام پژوهش مشاركتي بهره ­مي­گيرد. در اين راستا مركز با ايجاد شبكه ­اي از دانشگاه­ ها، موسسات پژوهشي دولتي و غيردولتي و صاحب ­نظران حقيقي توانسته هم از آخرين يافته ­هاي پژوهشي استفاده كرده و هم با تعهدات مالي – اداري كمتر از متخصصان و نخبگان صاحب تجربه در سراسر كشور استفاده كند.

علاوه بر مدل اشاره شده؛ مركز به منظور انجام پژوهش هاي كاربردي و مورد نياز سازمان، سلسله نشست هاي كارشناسيِ مسئله شناسي و مسئله ­يابي پژوهش را در دستور كار خود دارد تا به اين وسيله، با احصاء دقيق اولويت­ هاي پژوهشي، اقدامات علمي متناسب، اعم از برگزاري نشست تخصصي، تدوين گزارش سياستي، ترجمه و تاليف كتاب، انجام طرح پژوهشي، برگزاري كارگاه آموزشي، را برنامه ريزي كند. در اين راستا مي ­توان به نشست ­هاي ذيل اشاره نموده كه خروجي آن به انجام پژوهش­ هاي مورد نياز و كاربردي و ساير اقدامات پژوهشي ختم شده است.

• نشست تعيين قيمت آب شرب شهري و روستايي

• نشست تدوين تاريخ كهن بودجه ريزي در ايران
• نشست حلقه هاي مفقوده در ساختار توليد كشور
• نشست ايجاد پايگاه داده هاي مربوط به آمارهاي مالي دولت

در پايان قابل ذكر است كه اين مركز هيچ شعبه و نمايندگي استاني ندارد و كليه مراكز مديريت­ آموزش و پژوهش توسعه و آينده نگري  در ۳۱ استان در خدمت سازمان مديريت و برنامه ­ريزي همان استان بوده و مركز فقط از ظرفيت علمي و كارشناسي اين مراكز به مانند ديگر نهادهاي پژوهشي فعال در سراسر كشور، به عنوان عضو شبكه موسسات پژوهشي همكار بهره­ منده شده و اساسا فعاليت شبكه­ اي و ايجاد تعامل چند سويه با اين مراكز به عنوان رويكرد اصلي مركز مي­ باشد.
براي ارزيابي دقيق ­تر از ظرفيت ­ها، پتانسيل ­ها، عملكرد و نيازهاي پژوهشي مركز به پايگاه اينترنتي به نشاني  www.dfrc.ir  مراجعه فرماييد. همچنين مركز پژوهش هاي توسعه و آينده­ نگري آماده دريافت هرگونه كمك فكري ايده، نقد و نظر براي ارتقاء سطح كيفي محصولات خود مي ­باشد.

به اميد سربلندي ايران عزيز